Odredbom člana 404. stav 1. ZPP („Službeni glasnik RS“ 72/11 ... 55/14), propisano je da je revizija izuzetno dozvoljena zbog pogrešne primene materijalnog prava i protiv drugostepene presude, koja ne bi mogla da se pobija revizijom, ako je po oceni Vrhovnog kasacionog suda potrebno da se razmotre pravna pitanja od opšteg interesa ili pravna pitanja u interesu ravnopravnosti građana, radi ujednačavanja sudske prakse, kao i ako je potrebno novo tumačenje prava (posebna revizija).

Kako je predmet tužbenog zahteva utvrđenje prava svojine i izlučenje iz stečajne mase nepokretnosti na kojima je određeno pravo bilo predmet osnivačkog uloga tužioca prilikom osnivanja pravnog predhodnika tuženog, postoji potreba da Vrhovni kasacioni sud da adekvatno tumačenje odredbi Zakona o pivrednim društvima i Zakona o javnoj svojini, kojima je regulisan pravni status nepokretnosti u državnoj svojini koje su predmet osnivačkog uloga u društvo kapitala čiji je osnivač država.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu primenom člana 408. ZPP i odlučio da je revizija tužioca osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju Vlada Republike Srbije je rešenjem 05022-8161/200B od 31.08.2006. godine dala prethodnu saglasnost na odluku o statusnoj promeni podelom uz osnivanje koju je doneo upravni odbor I. z. i. u p. S. dana 21.07.2006. godine, na osnovu koje je dana 14.09.2006. godine doneta odluka o osnivanju tuženog. U članu 3. Odluke navedeno je da društvo posluje sredstvima u državnoj svojini, a u članu 6. da je osnivač društva Republika Srbija, dok je u članu 8. navedeno da sredstva za osnivanje i početak rada društva čine nepokretnosti, oprema i druga sredstva, ukupne knjigovodstvene vrednosti 96.000.000,00 dinara prema specifikaciji koja je izvršena deobnim bilansom o razgraničenju sredstava prava i obaveza I. z. i. u p. S. na dan 31.12.2005. godine i da ta sredstava predstavljaju ukupan osnovni kapital društva koji je unet u celosti na dan 31.12.2005. godine. Kao nesporno je među strankama utvrđeno da je kod Službe za katastar nepokretnosti u Zaječaru po posedovnim listovima 8322, 10472, 16389, 7144, 12756 i 17090 sve KO Zaječar tuženi upisan kao korisnik, a tužilac kao vlasnik nepokretnosti, koje u prirodi uglavnom predstavljaju poljoprivredno zemljište. U postupaku stečaja koji je otvoren nad tuženim, tužilac je prijavio svoje izlučno pravo na spornim nepokretnostima, ali mu je izlučni zahtev odbijen.

Kod ovako utvrđenih činjenica primenom člana 2, 13. i 110. Zakona o privrednim društvima („Službeni glasnik RS“ br. 125/04) nižestepeni sudovi su odbili tužbeni zahtev za utvrđenje prava svojine tužioca na navedenim nepokretnostima kao i prava na izlučenje iz stečajne mase tuženog.

Po stanovištu nižestepenih sudova unošenjem nepokretnosti kao osnivačkog uloga u novoosnovano preduzeće, ovde tuženog, prestalo je pravo svojine tužioca kao osnivača i ulagača na predmetnim nepokretnostima.

Odredbom člana 2. navedenog Zakona o privrednim društvima propisano je da je privredno društvo pravno lice koje osnivaju osnivačkim aktom pravna ili fizička lica radi obavljanja delatnosti u cilju sticanja dobiti. Osnivački ulog prema članu 110. istog zakona može biti novčani i nenovčani uključujući i izvršeni rad i pružane usluge društvu. Nenovčani ulozi su ulozi u stvarima i pravima, radu i uslugama, kao i akcije i udeli u drugim društvima. Stvari koje mogu biti ulog u društvo su roba, materijal, neokretnosti, oprema i drugo. Odredbom člana 13. stav 6. istog zakona propisano je da kada je predmet uloga svojina svi uneti ulozi u imovinu privrednog društva, svojina su društva, a saglasno stavu 8. istog člana ortaci, članovi i akcionari privrednog društva nemaju pravo na povraćaj uloga ili na kamatu na ulog u privredno društvo.

Među strankama nije sporno da je osnivač tuženog Republika Srbija, a prema citiranim zakonskim odredbama osnivač nema pravo na povraćaj uloga. Sporan je međutim zaključak nižestepenih sudova da je unošenjem nepokretnosti kao osnivačkog uloga u novoosnovano privredno društvo prestalo pravo svojine tužioca kao osnivača na predmetnim nepokretnostima. Ovo sa razloga što po odredbi stava 6. člana 13. relevantnog Zakona o privrednim društvima samo kada je predmet uloga svojina uneti ulog u imovinu privrednog društva postaje svojina tog društva. Sama činjenica da je tuženi nastao podelom uz osnivanje, da je osnivač Republika Srbija i da je u članu 8. odluke o osnivanju navedeno da sredstva za osnivanje i početak rada tuženog čine nepokretnosti, oprema i druga sredstva ukupne knjigovodstvene vrednosti u iznosu od 96.000.000,00 dinara ne znači da je osnivački ulog bila svojina na spornim nepokretnostima, tim pre što je u članu 3. odluke o osnivanju navedeno da društvo posluje sredstvima u državnoj svojini, te da se predmetne nepokretnosti u katastru nepokretnosti vode kao vlasništvo Republike Srbije čiji je korisnik tuženi.

Pored navedenog tuženi je nastao statusnom promenom, podelom uz osnivanje na osnovu odluke upravnog odbora I. z. i. u p. S. iz B., te mu je pretežna delatnost istraživanje i eksperimentalni razvoj u biotehničkim naukama. Zakon o naučno istraživačkoj delatnosti (Službeni glasnik RS br.110/05...18/10) u članu 36. stav 1. i 2. propisuje da institut čiji je osnivač Republika Srbija posluje sredstvima u državnoj svojini, ( istu odredbu sadrži i prethodni zakon Službeni glasnik RS 52/93,110/05) te da koristi nepokretnosti i druga sredstva u skladu sa zakonom kojim se uređuju sredstva u svojini Republike Srbije.

Zakon o javnoj svojini („Službeni glasnik RS“ 72/11 i 88/13) na osnovu koga je prestao da važi Zakon o sredstvima u svojini Republike Srbije ne propisuje automatsku konverziju prava korišćenja na nepokretnosti u državnoj svojini u pravo svojine na tim nepokretnostima. Član 45. stav 1. istog zakona propisuje da javno preduzeće ili društvo kapitala čiji je osnivač, odnosno član Republika Srbija, Autonomna pokrajina ili jedinica lokalne samouprave koje na dan stupanja na snagu ima pravo korišćenja na nepokretnostima u državnoj svojini, koje čini deo ili ukupan kapital tih pravnih lica, stiče pravo svojine na tim nepokretnostima saglasno odredbama člana 42, 43. i 72. ovog zakona. Članom 42. i 43. istog zakona regulisano je ulaganje Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave u kapital javnih preduzeća i društava kapitala po osnovu koga ulagač stiče akcije ili udeo, a uneti ulozi su svojina javnog preduzeća ili društva kapitala izuzev dobara koja mogu biti isključivo u javnoj svojini. Odredba člana 72. stav 7. istog zakona propisuje da na nepokretnostima u državnoj svojini na kojima pravo korišćenja ima javno preduzeće ili društvo kapitala čiji je osnivač ili član Republika Srbija, autonomna pokrajina odnosno jedinica lokalne samouprave uspostavlja se pod uslovima i na način propisan ovim zakonom, svojina tog javnog preduzeća odnosno društva kapitala izuzev na komunalnim mrežama, na nepokretnostima iz člana 20. stav 2. ovog zakona i na nepokretnostima koje se na osnovu ovog zakona ne mogu ulagati u kapital, odnosno koja mogu biti isključivo u javnoj svojini. Član 3. definiše da su u javnoj svojini prirodna bogatstva, (čl. 9) dobra od opšteg interesa i dobra u opštoj upotrebi (čl. 10) za koje je zakonom utvrđeno da su u javnoj svojini, stvari koje koriste organi i organizacije Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave, ustanove i javne agencije i druge organizacije čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave i druge stvari koje su u skladu sa Zakonom o javnoj svojini. Po čl. 18 zakona na nepokretnostima i pokretnim stvarima u javnoj svojini ustanove, javne agencije i druge organizacije, odnosno društva kapitala mogu imati pravo korišćenja.

Pravo korišćenja nepokretnosti koje su u državnom vlasništvu ne daju korisniku i pravo raspolaganja istim nepokretnostima bez saglasnosti vlasnika, a isto tako ne vodi ni automatskom konvertovanju prava korišćenja u pravo vlasništva po Zakonu o javnoj svojini obzirom da se i po ovom zakonu (čl.82 st.1) pravo svojine na osnovu čl. 72 st.7, 8 i 9 stiče upisom u javnu evidenciju o nepokretnostima i pravima na njima, a po članu 82. stav 2. za ovaj upis pored dokaza o pravu korišćenja potreban je i akt o saglasnosti nadležnog organa osnivača, izmena osnivačkog akta i potvrda Direkcije da su nepokretnosti prijavljene radi upisa u jedinstvenu evidenciju nepokretnosti u skladu sa zakonom.

Obzirom da je tuženi u stečaju, te da se stečaj sprovodi radi unovčenja imovine stečjanog dužnika i namirenja poverilaca, te da nije utvrđeno da li je osnivački ulog tužioca bio prenos prava svojine ili prava korišćenja spornih nepokretnosti i nije utvrđeno da li su ispunjeni uslovi i sprovedena procedura po Zakonu o javnoj svojini za pretvaranje prava korišćenja u pravo svojine na spornim nepokretnostima preuranjen je zaključak nižestepenih sudova da je prestalo pravo svojine na spornim nepokretnostima tužioca, te da je tuženi postao vlasnik istih.

Zbog pogrešne primene materijalnog prava, nižestepeni sudovi nisu utvrdili šta je bio osnivački ulog tužioca prilikom osnivanja I. z. i. i p. S. čijom podelom uz osnivanje je osnovan tuženi. Obzirom da su predmetne nepokretnosti prvenstveno poljoprivredno zemljište nije utvrđeno da li i po aktuelnim propisima isto može biti osnovni kapital društva kapitala koje osniva Republika Srbija, te da li su ispunjeni uslovi i procedura za eventualno pretvaranje prava korišćenja u pravo svojine tuženog na spornim nepokretnostima.

Na osnovu izloženog, primenom člana 416. stav 2. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je ukinuo nižestepene presude, jer je zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje nepotpuno utvrđeno, te će prvostepeni sud nakon pravilno i potpuno utvrđenog činjeničnog stanja uz pravilnu primenu materijalnog prava u ponovnom postupku odlučiti o postavljenim tužbenim zahtevima.

Predsednik veća-sudija,

Branko Stanić,s.r.