Protiv drugostepene presude, u delu u kojem je odbijen tužbeni zahtev tužilac izjavljuje blagovremenu reviziju, zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Tužena izjavljuje reviziju protiv drugostepene presude u delu u kojem je usvojen zahtev tužioca zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Revizijski sud je ispitao revizijom pobijanu drugostepenu presudu na način propisan članom 408. Zakona o parničnom postupku (''Službeni glasnik RS'' br. 72/11 ... 55/14) i odlučio kao u izreci revizijske presude iz sledećih razloga:

Revizije parničnih stranaka nisu osnovane.

U postupku donošenja pobijane presude nema bitne povrede iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koje ovaj sud pazi po službenoj dužnosti. Na druge bitne povrede koje mogu predstavljati revizijski razlog tužena ne ukazuje osim što ih neodređeno pominje kao revizijski razlog.

U sporu po tužbi tužioca prvostepeni sud je utvrdio da je tužilac rođen …. godine u selu B., Opština B., C.G., da je bio učesnik Narodno oslobodilačkog pokreta od 1941. godine, a u Narodno oslobodilačkoj vojsci od 1943. godine, gde je u ratu postao oficir i stekao čin potporučnika. Nakon rata unapređen je u čin poručnika Jugoslovenske armije. Bio je politički rukovodilac, a 1948. godine raspoređen je u političku upravu KNOJ-a i bio na dužnosti instruktora za agitaciju i propagandu. 1949. godine upućen je na rad u graničnu brigadu na bugarskoj granici, čije je sedište bilo u K., a nakon toga iste godine premešten je u LJ.. U službi je bio na dan hapšenja 10.03.1950. godine od strane službenika tadašnje KOS i u činu poručnika. Presudom Vojnog suda u Ljubljani broj 270/50 od 14.08.1950. godine oglašen je krivim za krivično delo iz člana 3. tačka 1. i 8. ZKND. Kaznu lišenja slobode izdržavao je u KPD S.G. od septembra 1950. do marta 1951. godine, zatim u KPD S.G. od 01.septembra 1951. godine, gde je zadobio bolest distrofije i TBC. Ponovno je prebačen u KPD S.G. u martu 1952. godine i bio u bolnici u okviru te ustanove. Od aprila 1953. godine kaznu je izdržavao u KPD B. do aprila 1954. godine a od 1954. do 29.11.1956. godine prelazi na izdržavanje kazne na G.o.. Odlukom SIV-a Pom br.3754 od 29.11.1954. godine kazna mu je snižena sa 9 na 8 godina, dok sporedna kazna ograničenja građanskih prava nije promenjena. Odlukom SIV-a Pom br.2600/56 od 29.11.1956. godine oslobođen je daljeg izvršenja glavne i sporedne kazne ograničenja građanskih prava i iz zatvora otpušten 06.12.1956. godine. U momentu hapšenja tužilac je imao 25 godina, bio je oženjen, bez dece, a supruga je bila zaposlena u LJ., a takođe i rođena sestra. Odmah po hapšenju supruga i sestra su bile proterane iz LJ.. Rešenjem Višeg suda u Novom Sadu poslovni broj Reh 62/2012 od 04.09.2013. godine, koje je postalo pravnosnažno 15.10.2103. godine, usvojen je zahtev tužioca za rehabilitaciju i po sili zakona je rehabilitovan. Navedenim rešenjem utvrđeno je da su presude Vojnog suda u Ljubljani Sd.br.270/50 od 14.08.1950. godine i presuda Vrhovnog vojnog suda u Beogradu Sd br.1411/50 od 07.10.1950. godine ništave od trenutka donošenja kao i sve njihove pravne posledice a tužilac kao rehabilitovano lice smatra se neosuđivanim. Nakon rehabilitacije tužilac je u više navrata podnosio nadležnoj državnoj komisiji Ministarstva pravde Republike Srbije zahtev za rehabilitaciono obeštećenje radi naknade materijalne i nematerijalne štete. Prvi zahtev podneo je putem pošte 19.11.2013. godine, koji je Komisija primila 20.11. iste godine, a drugi zahtev je predao putem pošte 25.12. koji je bio primljen 26.12.2013. godine. Komisija za rehabilitaciono obeštećenje je tužiocu uputila dana 26.08.2014. godine ponudu za zaključenje sporazuma o rehabilitacionom obeštećenju radi naknade nematerijalne štete za duševne bolove pretrpljene zbog lišenja slobode u iznosu od 1.433.700,00 dinara koji iznos tužilac nije prihvatio. Po zahtevu za naknadu materijalne štete komisija nije odlučivala.

Prvostepeni sud delimično usvoja tužbeni zahtev, tako što tužiocu na ime nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode dosuđuje iznos od 3.000.000,00 dinara, a na ime naknade materijalne štete u vidu izmakle koristi dosuđuje iznod od 4.165.438,00 dinara, dok u preostalom delu odbija tužbeni zahtev tužioca.

S obzirom na tako utvrđeno činjenično stanje pravilno je drugostepeni sud primenio materijalno pravo kada je potvrdio prvostepenu presudu kojom je tužena obavezana da tužiocu naknadi nematerijalnu i materijalnu štetu u dosuđenom iznosu.

Revidenti u revizijskim razlozima izražavaju suprotan pravni stav od izraženog stava drugostepenog suda.

Tužilac u reviziji ukazuje da su navedeni iznosi prenisko dosuđeni, dok tužena u reviziji ukazuje da je visina štete previsoko odmerena, jer sud nije imao u vidu činjenicu da je tužilac samim donošenjem presude kojom je rehabilitovan doživeo moralnu satisfakciju i da je to u znatoj meri umanjilo duševne bolove zbog neosnovanog lišenja slobode. Takođe, ukazuje u reviziji da sud nije na pouzdan način utvrdio visinu izmakle koristi, prema okolnostima koji su se mogle očekivati po redovnom toku stvari.

Revizijski sud ne prihvata u reviziji izražene pravne stavove. Članom 26. stav 1. i 3. Zakona o rehabilitaciji („Službeni glasnik RS“, broj 92/2011) propisano je da rehabilitovano lice ima pravo na obeštećenje za materijalnu štetu nastalu zbog povrede prava na slobodu u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Rehabilitovano lice i lice iz člana 7. tačka 5. tog zakona ima pravo na naknadu nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi.

Iz navedene zakonske odredbe proizilazi da rehabilitovano lice ima pravo na obeštećenje za materijalnu štetu koja je nastala zbog povrede prava i sloboda, kao i pravo na nakndu nematerijalne štete za duševne bolove usled lišenja slobode, a u skladu sa zakonom kojim se uređuju obligacioni odnosi. Odredbom člana 200. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima propisano je da prilikom odlučivanja o visini ove naknade (nematerijalne štete) vodi se računa o značaju povređenog dobra i cilju kome služi ta naknada, ali i o tome da se njome ne pogoduje težnjama koje nisu spojive sa njenom prirodom i svrhom. U članu 185. istog zakona, propisano je da je odgovorno lice dužno uspostaviti stanje koje je bilo pre nego što je šteta nastala. Ukoliko uspostavljanje ranijeg stanja ne uklanja štetu potpuno odgovorno lice dužno je za ostatak štete dati naknadu u novcu. Kad uspostavljanje ranijeg stanja nije moguće ili kad sud smatra da nije nužno da učini to odgovorno lice, sud će odrediti da ono isplati oštećeniku odgovarajuću svotu novca na ime naknade štete. U smislu člana 189. istog zakona, propisano je da oštećenik ima pravo kako na naknadu obične štete tako i naknadu izmakle koristi. Visina naknade štete određuje se prema cenama u vreme donošenja sudske odluke izuzev slučaja kad zakon naređuje šta drugo. Pri oceni visine izmakle koristi uzima se u obzir dobitak koji se mogao osnovano očekivati prema redovnom toku stvari ili prema posebnim okolnostima, a čije je ostvarenje sprečeno štetnikovom radnjom ili propuštanjem.

I po oceni Vrhovnog kasacionog suda dosuđeni iznos na ime naknade nematerijalne štete je adekvatan pretrpljenoj šteti. Navodi tužioca da je taj iznos prenisko odmeren ne mogu se prihvatiti kao osnovani, imajući u vidu da tužilac nije dokazao u toku postupka, na propuste prvostepenog suda u vezi sa utvrđivanjem činjenica koje bi dovele do odmeravanja naknade u višem iznosu. Tužilac u suštini osporava procenu sudova koja se odnosi na pojam pravične novčane naknade koja tužiocu u svakom slučaju pripada i koju su sudovi pravilno odmerili imajući u vidu sve okolnosti.

Ne može se kao osnovan prihvatiti ni navod tužene, koji je istican u toku postupka po žalbi i sa kojima tužena ustrajava i u postupku po reviziji, da je tužilac rehabilitovan i da ta odluka predstavlja satisfakciju za pretrpljene duševne bolove.

Ovo stoga što i po Zakonu o rehabilitaciji kao posebnom zakonu i po Zakonu o obligacionim odnosima kojima su regulisana opšta načela o naknadi materijalne i nematerijalne štete, tužilac ima pravo da zahteva naknadu nematerijalne štete koja mu je prouzrokovana zbog povrede prava i sloboda. Kako to pravilno zaključuju nižestepeni sudovi, tužiocu ne pripada posebna naknada za svaki od vidova nematerijalne štete iz člana 200. Zakona o obligacionim odnosima, već jedinstvena naknada nematerijalne štete za duševne bolove zbog lišenja slobode koja u sebi sublimira naknadu za povredu svih prava ličnosti prouzrokovanu neosnovanim lišenjem slobode, u skladu sa članom 26. stav 3. Zakona o rehabilitaciji.

Pri tome, treba imati u vidu okolnosti kojima se rukovodio sud prilikom dosuđivanja i odmeravanja visine naknade nematerijalne štete, a koje se odnose na vremenski period u kome je tužilac bio lišen slobode, da je kaznu izdržavao u više kazneno popravnih domova, načine na koje je bio mučen, činjenicu da je bio mnogo puta prebijan, prisiljen na težak fizički rad bez odgovarajućeg oruđa, da je ponašanje drugih lica prema njemu bilo veoma ponižavajuće i da je njegovo zdravlje bilo narušeno tokom boravka na G.o. pri čemu mu je život bio ugrožen, a nekoliko puta je bio u bojkotu, te da su uslovi u kojima su živeli zatvorenici koji su stavljeni u bojkot bili znatno gori od uslova ostalih zatvorenika. Sudovi su takođe imali u vidu i okolnosti koje se odnose na odnos okoline prema tužiocu, nakon puštanja na slobodu, činjenicu da je bio odbacivan i izopšten iz sredine zbog toga što je bio osuđen, kao i činjenicu da je trpeo fizičke bolove usled pretrpljene fizičke torture, zatim strahove zbog zadobijenih bolesti kao i njihovih posledica, strah da neće izaći na slobodu, da će izgubiti radnu sposobnost kao i sposobnost da zasnuje porodicu i na kraju strah od smrti. Navedeno ukazuje da je tužiocu bilo ozbiljno povređeno ljudsko dostojanstvo, te da ima pravo na pravičnu naknadu nematerijalne štete. Suprotno revizijskim navodima tužene, činjenica da je tužilac rehabilitovan, ne predstavlja dovoljnu satisfakciju za pretrpljene duševne bolove usled lišenja slobode, upravo imajući u vidu navedene okolnosti.

Obzirom na odredbu člana 200. stav 2. Zakona o obligacionim odnosima, da je tužilac delimičnu satisfakciju za povredu prava ličnosti ostvario donošenjem rešenja kojim je rehabilitovan, i po ceni Vrhovnog kasacionog suda pravičan iznos naknade nematerijalne štete tužiocu za jedinstveni vid naknade za duševne bolove zbog lišenja slobode je onaj iznos koji je dosuđen prvostepenom presudom.

U pogledu naknade materijalne štete, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo kada su obavezali tuženu da tužiocu naknadi materijalnu štetu u tužbom dosuđenom iznosu. Tužilac je sa najvećim stepenom izvesnosti dokazao da bi u periodu u kojem je bio neosnovano lišen slobode imao dobitak u vidu plate poručnika, te eventualno napredovanje u službi predstavlja buduću neizvesnu činjenicu koja ne može biti osnov za dosudu naknade štete u konkretnom slučaju. Takođe pravilno su nižestepeni sudovi zaključili da kada je u pitanju naknada materijalne štete zbog izgubljene zarade nastale u smislu neopravdane osude ili neosnovanog lišenja slobode, oštećenom licu se dosuđuje ona naknada u onom punom iznosu koje bi to lice ostvarilo da nije bilo neopravdane osude, odnosno neosnovanog lišenja slobode. U smislu člana 180. Zakona o obligacionim odnosima ova naknada se dosuđuje u iznosu koji je potreban da se materijalna situacija oštećenog dovede u ono stanje u kojem bi se nalazio da nije bilo štetnog događaja. Navedena odredba ne upućuje na mogućnost suda da naknadu materijalne štete koja pripada licu na ime izgubljene zarade za vreme neosnovanog lišenja slobode, odmeri u visini zarade koju bi on ostvario, umanjenu za troškove života, koje bi to lice imalo u navedenom periodu. Osim toga, tužena u toku postupka, nije isticala ove navode niti je predlagala da se činjenično stanje na napred navedeni način dopuni, niti je pružila dokaze o visini potrošačke korpe, pa se ne može sad sa uspehom pozivati na te činjenice u reviziji.

Kako ne postoje revizijski razlozi, tako ni oni na koje se pazi po službenoj dužnosti, revizijski sud je na osnovu procesnog ovlašćenja iz člana 414. stav 1. ZPP, odlučio kao u izreci revizijske presude.

Predsednik veća – sudija

Branislava Apostolović, s.r.