U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud u veću sastavljenom od sudija: Vesne Popović, predsednika veća, Lidije Đukić i Božidara Vujičića, članova veća, u pravnoj stvari tužioca AA iz sela ..., ..., čiji je punomoćnik Igor Anđelković, advokat iz ..., protiv tužene Republike Srbije, Ministarstvo odbrane, koju zastupa Vojno pravobranilaštvo, Odeljenje u Nišu, radi diskriminacije i naknade nematerijalne štete, odlučujući o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude 09.05.2018. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tužene izjavljena protiv presude

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Vranju P 2006/16 od 02.10.2017. godine, stavom prvim izreke, utvrđeno je da je zaključkom Vlade RS 05.br.401-161/2008 od 17.01.2008. godine, kojim su obezbeđena sredstva radi isplate novčane pomoći ratnim vojnim rezervistima sa prebivalištem na teritoriji sedam nerazvijenih opština (Kuršumlija, Blace, Bojnik, Lebane, Žitorađa, Doljevac i Prokuplje), povređeno načelo jednakih prava i obaveza, čime je izvršena diskriminacija na osnovu prebivališta ratnih vojnih rezervista na teritoriji svih ostalih opština koje nisu navedene u Zaključku Vlade RS od 17.01.2008. godine, a time i ovde tužiocu, kao učesniku rata 1999. godine. Stavom drugim izreke obavezana je tužena da tužiocu, na ime naknade nematerijalne štete zbog pretrpljenih duševnih bolova usled povrede prava ličnosti plati 60.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od presuđenja do isplate. Stavom trećim izreke odbijen je prigovor stvarne i mesne nenadležnosti. Stavom četvrtim izrke obavezana je tužena da tužiocu naknadi troškove parničnog postupka od 21.000,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate. žalba tužene je odbijena, kao neosnovana, i prvostepena presuda potvrđena.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužena je izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku, primenom člana 408. Zakona o parničnom postupka („Sl. glasnik RS“, broj 72/11 i 55/14), pa je našao da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a revizijom se ne ukazuje na druge povrede postupka zbog kojih se ona može izjaviti, primenom člana 407. stav 1. ZPP.

Prema činjeničnom stanju na kome je zasnovana pobijana odluka, tužilac je bio učesnik u ratu tokom 1999. godine, u periodu od 24.03.1999. godine do 18.06.1999. godine. Naknada ratnih dnevnica, koja mu pripada po Pravilniku o naknadi putnih i drugih troškova u Vojsci Jugoslavije, nije mu isplaćena. Sporazumom zaključenim 11.01.2008. godine između Vlade Republike Srbije i Štrajkačkog odbora ratnih vojnih rezervista nerazvijenih opština – Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, tužena se obavezala da rezervistima iz navedenih optina isplati ratne dnevnice u više mesečnih rata. Zaključkom Vlade RS od 17.01.2008. godine odlučeno je da se ratnim vojnim invalidima i rezervistima iz navedenih 7 opština, izvrši isplata novčanih naknada na koje se sporazum odnosi i to prenosom novčanih sredstava na poseban račun opština, uz uslov da se ta lica odreknu svih potraživanja u svim sporovima koje su vodili pred parničnim sudovima. Tužilac nije vodio spor protiv tužene radi isplate neisplaćenih ratnih dnevnica, ali tužbom u ovoj pravnoj stvari potražuje naknadu nematerijalne štete, jer smatra da je na ovaj način diskriminisan u odnosu na ratne rezerviste iz oština sa kojima je tužena zaključila sporazum.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, sudovi su usvojili zahtev tužioca i obavezali tuženu da mu plati 60.000,00 dinara na ime naknade nematerijalne štete zbog povrede prava ličnosti, nalazeći da je prema njemu učinjena diskriminacija u odnosu na druge vojne rezerviste kojima je ta naknada isplaćena na osnovu Sporazuma Vlade Republike Srbije i Štrajkačkog odbora ratnih vojnih rezervista nerazvijenih opština zaključenog 11.01.2008. godine.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da je pravilno utvrđena pasivna legitimacija u ovoj pravnoj stvari, s obzirom da je kao tužena označena Republika Srbija, preko koje bilo koji organ ovako označene tužene dobija pravni subjektivitet, a tuženi organ (koji je bio u obavezi da izvrši isplatu ratnih dnevnica) svoja ovlašćenja vrši preko Vlade Republike Srbije, koja je i zaključila napred navedeni Sporazum, zbog čega su i bez uticaja navodi da Ministarstvo odbrane nije učestvovalo u zaključenju sporazuma, niti je donelo zaključak kojim je izvršena diskriminacija.

Nižestepeni sudovi osnovano nalaze da je tužilac diskriminisan navedenim postupanjem tužene.

Zakon o zabrani diskriminacije („Sl. glasnik RS“, broj 22/09), je stupio na snagu 07.04.2009. godine, odnosno nakon podnošenja tužbe sudu, pa su sudovi postojanje osnova za naknadu nematerijalne štete i postojanje diskriminatorskog ponašanja tužene prema tužiocu, pravilno cenili neposrednom primenom člana 21. Ustava Republike Srbije i člana 14. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i sloboda. Na ovaj način, iako pravljenje razlike u postupanju prema nekom licu u odnosu na druga lica koja su istoj ili sličnoj situaciji, ne predstavlja uvek akt diskriminacije, sudovi osnovano nalaze da u konkretnom slučaju, navedena radnja tužene, isplata ratnih dnevnica samo rezervistima iz navedenih sedam opština, predstavlja diskriminatorsko ponašanje prema tužiocu, jer tužena nije dokazala da je za ovakvo – nejednako postupanje, postojalo objektivno i razumno opravdanje.

Iz sadržine Sporazuma od 11.01.2008. godine i Zaključka Vlade RS od 17.01.2008. godine, proizilazi da je finansijska pomoć koja je uplaćena na poseban račun sedam opština navedenih u Sporazumu, uplaćena radi isplate ratnih dnevnica ratnim vojnim invalidima i vojnim rezervistima koji su učestvovali u odbrani zemlje u toku NATO bombardovanja 1999. godine. Tačno je da opštine Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, imaju status nerazvijenih opština, ali to nužno ne znači da i svi rezervisti sa prebivalištem na teritoriji ovih opština spadaju u kategoriju socijalno ugroženih lica, niti da rezervisti sa teritorije drugih opština (van opština navedenih u Sporazumu), ne spadaju u tu kategoriju lica, jer se status socijalne ugroženosti dokazuje na zakonom predviđeni način. Dakle, na osnovu Sporazuma od 11.01.2008. godine i Zaključka Vlade RS od 17.01.2008. godine, izvršena je isplata ratnih dnevnica svim vojnim rezervistima sa teritorije opština Kuršumlija, Lebane, Bojnik, Žitorađa, Doljevac, Prokuplje i Blace, samo po osnovu njihovog prebivališta na teritoriji tih opština, bez prethodne provere, odnosno utvrđenja njihovog socijalnog statusa. Imajući ovo u vidu, sudovi osnovano nalaze da nije postojalo objektivno prihvatljivo opravdanje za različito postupanje tužene, prilikom isplate ratnih dnevnica vojnim rezervistima, samo na osnovu njihovog prebivališta. Iz navedenog proizilazi da ovakvim postupanjem tužene, jeste izvršena diskriminacija u odnosu na vojne rezerviste koji imaju prebivalište na teritoriji drugih opština, pa između ostalog i u odnosu na tužioca, koji je bio u istoj situaciji kao i rezervisti sa teritorija navedenih 7 opština - učestvovao je u odbrani zemlje u toku NATO bombardovanja 1999. godine i po tom osnovu ostvario pravo na isplatu ratnih dnevnica, bez obzira da li se ratna jedinica u koje je bio raspoređen, u toku bombardovanja nalazila na teritoriji Kosova i Metohije.

Suprotno navodima revizije, nižestepeni sudovi u konkretnom slučaju nisu cenili ustavnost i zakonitost odluka Vlade RS, već su u okviru svoje stvarne nadležnosti cenili da li je navedenim Zaključkom Vlade RS izvršena diskriminacija ovde tužioca.

Naime, diskriminacija predstavlja svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na bilo kom osnovu (rasi, državljanstvu, nacionalnoj ili verskoj pripadnosti, jeziku, političkim ubeđenjima, polu, ...). Zaštita od diskriminacije predstavlja pravo ličnosti zagarantovano Ustavom RS (član 21.), ali i Evropskom Konvencijom za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (član 1. Protokola 12. uz Evropsku Konvenciju), a od 07.04.2009. godine i Zakonom o zabrani diskriminacije. Povreda bilo kog prava ličnosti, pa samim tim i vršenje diskriminacije u odnosu na neko lice ili grupu lica, predstavlja vid nematerijalne štete, jer kod diskriminisanih lica izaziva osećaj nepravde, neravnopravnosti u odnosu na druge građane, a često i osećaj podređenosti ili osećaj građana nižeg reda, što kod njih izaziva duševne bolove, a na osnovu čega su i ovlašćeni da pred sudom zahtevaju zatitu od diskriminacije pred nadležnim sudom. To dalje znači da su lica koja ukazuju da je u odnosu na njih izvršena dikriminacija, u obavezi da pred sudom dokažu samo da su nejednako tretirani u odnosu na druga lica koja su u istoj ili sličnoj situaciji, dok je upravo tužena, odnosno lice na čije se diskriminatorsko ponašanje tužbom ukazuje, dužna da dokaže postojanje objektivnog i opravdanog razloga za različitost u postupanju (prema licima koja ukazuju da su diskriminisana).

Neosnovani su i navodi revizije kojima se ističe da se u konkretnom slučaju ne radi o diskriminaciji, primenom člana 21. stav 4. Ustava RS, kojim je propisano da se ne smatraju diskriminacijom posebne mere koje Republika Srbija može uvesti radi postizanja pune ravnopravnosti lica ili grupe lica koja su suštinski u nejednakom položaju sa ostalim građanima. Naime, pomoć nerazvijenim opštinama predstavlja legitiman cilj i posebnu meru koju država može preduzeti u smislu člana 21. stav 4. Ustava RS i kao takva ne predstavlja diskriminatorsko postupanje. Međutim, isplate izvršene na osnovu Sporazuma od 11.01.2008. godine ne predstavljaju „akt pružanja pomoći nerazvijenim opštinama“ kako se to pogrešno navodi u reviziji, s obzirom da tužena ovaj Sporazum nije zaključila sa navedenim nerazvijenim opštinama i u cilju pružanja finansijske pomoći tim opštinama, ili svim socijalno ugroženim građanima tih opština, već je zaključen sa Štrajkačkim odborom ratnih vojnih rezervista tih opština, a samo je isplata vršena preko posebnog računa opština. Pri tom, odredbama postignutog Sporazuma tužena se obavezala da rezervistima iz navedenih opština isplati ratne dnevnice (u više mesečnih rata), pri čemu ni jednom odredbom nije predviđena i obaveza rezervista da dokažu svoj socijalno-ekonomski status, već su bili samo u obavezi da se odreknu svih potraživanja u sporovima koje su vodili pred parničnim sudovima protiv Republike Srbije, radi isplate ove naknade (ratnih dnevnica). Dakle, iz same sadržine Sporazuma od 11.01.2008. godine proizilazi da su neosnovani i netačni navodi revizije da na osnovu Sporazuma nisu isplaćivane ratne dnevnice, već novčana pomoć određenoj grupi lica koja žive na tom području.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da su nižestepeni sudovi pravilno primenili materijalno pravo i prilikom određivanja visine pravične novčane naknade nematerijalne štete.

Nad tužiocem, kao ratnim vojnim rezervistom jeste izvršena diskriminacija, pa ima pravo na naknadu štete, u skladu sa odredbom člana 200. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, koja mu je pričinjena zbog povrede prava na jednako postupanje, kao jednog od prava ličnosti.

Uzimajući u obzir sve relevantne činjenice koje su od uticaja na odmeravanje visine naknade, kao i cilj kome naknada nematerijalne štete služi (član 200. stav 2. ZOO), Vrhovnog kasacionog suda, nalazi da je iznos koji je tužiocu dosuđen pobijanom odlukom, pravilno i adekvatno odmeren i predstavlja pravičnu naknadu ovog vida nematerijalne štete. Pravična naknada nematerijalne štete predstavlja oblik otklanjanja štetnih posledica i sastoji se u isplati sume novca, kao satisfakciji za pretrpljenu nematerijalnu štetu, da bi se kod oštećenog uspostavila psihička i emotivna ravnoteža koja je postojala pre štetnog događaja, u meri u kojoj je to moguće. Pri tom, pravična novčana naknada ne sme biti cilj, već mora biti sredstvo za ublažavanje pretrpljene nematerijalne štete, niti sme pogodovati težnjama koje nisu spojive sa njenom prirodom i svrhom (podsticanje lukrativnih motiva ili komercijalizacija ličnih dobara).

Prilikom odlučivanja o visini adekvatne naknade sudovi su imali u vidu i da postupanje tužene, koje je utvrđeno kao diskriminatorsko, nije usmereno samo u odnosu na ličnost tužioca u ovoj pravnoj stvari, već na sva lica – ratne vojne rezerviste koji nemaju prebivalište na teritoriji sedam nerazvijenih opština obuhvaćenih Sporazumom od 11.01.2008. godine, a kojima ratne dnevnice nisu isplaćene ili su im isplaćene samo delimično, pa osnovano nalaze da iznos od 60.000,00 dinara, predstavlja adekvatno obeštećenje u odnosu na učinjenu povredu prava, te da će se dosuđivanjem navedenog iznosa uspostaviti psihička ravnoteža koja je kod tužioca postojala pre utvrđene povrede prava.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da se revizijom neosnovano ukazuje na pogrešnu primenu materijalnog prava, odnosno da su nižestepeni sudovi neosnovano odbili da odlučuju o prigovoru zastarelosti. Naime, kako tužena nije istakla prigovor zastarelosti u odgovoru na tužbu, kao ni tokom postupka, to prigovor zastarelosti potraživanja ne može se sa uspehom isticati u reviziji. Ovo zato, jer je za utvrđivanje osnovanosti navedenog prigovora nužno, pored ostalog, utvrđivanje činjenica u vezi nastanka prava, kao i činjenica koje vode zastarelosti ili prekidu zastarelosti, a u smislu člana 407. ZPP revizija se može izjaviti zbog bitnih povreda odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava, ali se ne može izjaviti zbog pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.

Na osnovu iznetog, primenom člana 414 stav 1. ZPP, odlučeno je kao u izreci.

Predsednik veća-sudija

Vesna Popović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić