Republika Srbija
VRHOVNI KASACIONI SUD
Uzp 327/2021
24.12.2021. godina
Beograd

U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Katarine Manojlović Andrić, predsednika veća, Gordane Džakula i Branka Stanića, članova veća, sa savetnikom Ljiljanom Petrović, kao zapisničarem, odlučujući o zahtevu AA iz ..., ..., ..., ... ..., koju zastupaju punomoćnici Ivana Damjenić, advokat iz …, ... ... i Miloš Ristić, advokat iz …, … …, za preispitivanje sudske odluke - presude Upravnog suda 15 U 4821/20 od 14.10.2021. godine, sa protivnom strankom, Ministarstvom finansija Republike Srbije, Upravom za javni dug, u predmetu neisplaćene devizne štednje, u nejavnoj sednici veća održanoj dana 24.12.2021. godine, doneo je

P R E S U D U

Zahtev se ODBIJA.

ODBIJA SE zahtev podnositeljke zahteva za naknadu troškova.

O b r a z l o ž e nj e

Pobijanom presudom, stavom prvim dispozitiva, odbijena je tužba podnositeljke zahteva podneta protiv rešenja Ministarstva finansija Republike Srbije, Uprave za javni dug, broj ...-.../...-... od 23.12.2019. godine, kojim je odbijena prijava potraživanja podnositeljke prijave AA iz ..., ..., zavedena pod brojem ...-.../...-... . Stavom drugim dispozitiva pobijane presude odbijen je zahtev tužilje za naknadu troškova upravnog spora.

U zahtevu za preispitivanje pobijane presude podnositeljka ponavlja navode tužbe da je pre raspada SFRJ njen pravni prethodnik uložio devizna sredstva kod Filijale „Investbanke“ sa sedištem u Beogradu, Republika Srbija i da joj do danas nije omogućena isplata uloženih sredstava. Navodi da su pobijana presuda i osporeno rešenje doneti sa pozivom na Zakon o utvrđivanju i realizaciji potraživanja građana u postupku privatizacije („Sl. novine BiH“, 27/97...86/15), koji je donet od strane Federacije BiH, a čije su odredbe čl. 3, 7, 11. i 18. odlukom Ustavnog suda Federacije BiH ocenjene kao neustavne. Smatra da je proizvoljan zaključak tuženog organa i Upravnog suda da je devizna štednja preneta na drugo pravno lice – banku sa sedištem u Federaciji BiH i da nije više u odnosu sa bankom kod koje je položen novac. U vezi s tim, ukazuje da je Upravni sud propustio da primeni odredbu člana 9. Zakona o utvrđivanju i načinu izmirenja unutrašnjih obaveza Federacije BiH („Sl. novine FBiH“, br.66/04 i 44/05), prema kojoj Federacija preuzima obaveze po osnovu stare devizne štednje ostvarene u najnižim poslovnim jedinicama banaka na teritoriji Federacije, s tim da navedeno ne obuhvata staru deviznu štednju deponovanu u „Ljubljanskoj Banci“ i „Investbanci“, s obzirom da će se to rešavati u procesu sukcesije imovine bivše SFRJ. Poziva se i na odredbu člana 1. stav 4. Zakona o izmirenju obaveza po osnovu računa stare devizne štednje („Sl. glasnik BiH“ br.28/06), te postavlja pitanje zašto bi entitet u BiH, i to Federacija BiH, preuzela obaveze banke za koje je odgovorna Republika Srbija. Ističe da je Upravni sud u svojoj odluci naveo da je prvostepeni organ primenio Zakon o utvrđivanju i realizaciji potraživanja građana u postupku privatizacije sa svim izmenama i dopunama, što nije tačno, pritom ne uzimajući u obzir i sve ostale propise i činjenice koje je morao primeniti i ceniti prilikom odlučivanja, a svakako i obrazložiti u odluci. Predlaže da Vrhovni kasacioni sud zahtev uvaži i pobijanu presudu preinači ili ukine, a traži i naknadu troškova postupka.

Protivna stranka u odgovoru na zahtev predlaže da sud isti odbije.

Postupajući po podnetom zahtevu i ispitujući pobijanu presudu u granicama zahteva, u smislu člana 54. Zakona o upravnim sporovima (''Službeni glasnik RS'' 111/09), Vrhovni kasacioni sud je našao da je zahtev neosnovan.

Prema razlozima obrazloženja pobijane presude, pravilno je, po oceni Upravnog suda, odlučio tuženi organ kada je odbio prijavu potraživanja tužilje po osnovu devizne štednje, jer nisu ispunjeni uslovi za priznavanje tog prava. Po nalaženju Upravnog suda, pravilno je tumačenje tuženog organa da je devizna štednja u smislu odredbe člana 1. stav 4. Zakona o regulisanju javnog duga Republike Srbije po osnovu neisplaćene devizne štednje građana položene kod banaka čije je sedište na teritoriji Republike Srbije i njihovim filijalama na teritorijama bivših republika SFRJ, u skladu sa propisima FBiH, preneta na drugo pravno lice – banku sa sedištem u FBiH, odnosno privatizacijski račun građana, čime je konvertovana u druga prava koja se mogu realizovati u skladu sa Zakonom o utvrđivanju i realizaciji potraživanja građana u postupku privatizacije. Kako prema potvrdi broj ...-...-...-.../... od 15.04.2019. godine, u Agenciji za privatizaciju u FBiH na jedinstvenom računu građana ... ostavioca BB, čiji je naslednik podnositeljka prijave, postoji neutrošen iznos od 21.729,36 KM iz osnova stare devizne štednje, dostavljen od Komercijalne banke d.d. Tuzla, registrovan 13.09.1999. godine, to pravilno nalazi tuženi organ da tužilja po osnovu devizne štednje nije više u odnosu sa bankom kod koje je svojevremeno polagala deviznu štednju, čije je sedište u Republici Srbiji, jer je ista preneta na drugu banku sa sedištem u FBiH, čime je prestao zakonski osnov za priznavanje prava po osnovu neisplaćene devizne štednje građana u skladu sa Zakonom o regulisanju javnog duga Republike Srbije po osnovu neisplaćene devizne štednje građana položene kod banaka čije je sedište na teritoriji Republike Srbije i u njihovim filijalama na teritorijama bivših republika SFRJ. U svakom slučaju, i da tužilja nije iskoristila staru deviznu štednju za namene propisane Zakonom o utvrđivanju i realizaciji potraživanja građana u postupku privatizacije, evidentirana devizna štednja postala je unutrašnji dug FBiH u skladu sa odredbom člana 5a navedenog zakona. Upravni sud je cenio navode tužbe da tuženi organ nije pravilno utvrdio merodavno pravo i da nije pravilno primenio zakone BiH i FBiH, pa je našao da su neosnovani, budući da se iz obrazloženja osporenog rešenja vidi da je doneto na osnovu odredaba Zakona o utvrđivanju i realizaciji potraživanja građana u postupku privatizacije (''Sl. novine FBiH'' br. 27/97...86/15) sa svim izmenama i dopunama donetim nakon ocene ustavnosti odredaba čl. 3, 7, 11. i 18. tog zakona. Upravni sud je zaključio da su ostali navodi tužbe bez uticaja na drugačije odlučivanje u ovoj pravnoj stvari, jer je tuženi organ u osporenom rešenju dao dovoljno jasne i na zakonu zasnovane razloge.

Ocenjujući zakonitost pobijane presude Vrhovni kasacioni sud nalazi da je ista doneta bez povreda pravila postupka i uz pravilnu primenu propisa.

Prema stanju u spisima i obrazloženju pobijane presude, tužilja je na osnovu poziva za prijavu potraživanja po osnovu devizne štednje od 23.02.2017. godine, podnela prijavu potraživanja, koja je evidentirana pod brojem ...-.../...-... od 10.05.2019. godine, a na osnovu devizne štednje položene kod Investbanke a.d. Beograd - Poslovna jedinica Tuzla ekspozitura ... broj partija ...-...-...-... i ...-...-...-... . Tužilja je uz prijavu podnela original devizne štedne knjižice Investbanke a.d., Beograd - Poslovna jedinica Tuzla ekspozitura ... pod brojevima ... i ... . Pored toga, tužilja je dostavila: potvrdu Finansijsko-informatičke agencije Sarajevo iz koje se vidi da nije ostvarila pravo u BiH po osnovu stare devizne štednje, niti da joj je to pravo priznato od strane FBiH; izjavu, datu pod moralnom, materijalnom i krivičnom odgovornošću, da predmetnu staru deviznu štednju nije prenela na drugo lice; kao i potvrdu Agencije za privatizaciju u FBiH br. ...-...-...-.../... od 15.04.2019. godine, izdatu na osnovu uvida u bazu podataka Jedinstvenih računa građana (JRG), kojom se potvrđuje da na JRG ... ostavioca BB postoji neutrošeni iznos od 21.729,36 KM iz osnova stare devizne štednje dostavljen iz Komercijalne banke d.d. Tuzla registrovan dana 13.09.1999. godine, uz napomenu da Agencija za privatizaciju nije nadležna za povrat stare devizne štednje i da ne raspolaže podacima o verifikovanim iznosima iz osnova stare devizne štednje.

Odredbom člana 1. stav 1. Zakona o regulisanju javnog duga Republike Srbije po osnovu neisplaćene devizne štednje građana položene kod banaka čije je sedište na teritoriji Republike Srbije i njihovim filijalama na teritoriji bivših republika SFRJ („Sl. glasnik RS“, br.108/16, 113/17 i 52/19), propisano je da se ovim zakonom uređuju uslovi, način i postupak regulisanja obaveza po osnovu neisplaćene devizne štednje građana koju su do 27. aprila 1992. godine položili: 1) državljani bivših republika SFRJ, osim Republike Srbije, kod banaka sa sedištem na teritoriji Republike Srbije i njihovim filijalama na teritoriji bivših republika SFRJ; 2) državljani Republike Srbije kod filijala banaka sa sedištem na teritoriji Republike Srbije, a koje su se nalazile na teritorijama bivših republika SFRJ. Stavom 4. istog člana propisano je da se odredbe ovog zakona ne odnose na deviznu štednju iz stava 1. ovog člana, koja je u potpunosti isplaćena u skladu sa propisima bivših republika SFRJ, na čijoj teritoriji je položena, ili koju su bivše republike SFRJ svojim propisima prenele na druga pravna lica, odnosno konvertovale u druga prava.

Odredbom člana 9. Zakona o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja („Sl. list SFRJ“, br.43/82 i 72/82, „Sl. list SRJ“ br.46/96 i „Sl. glasnik RS“, br.46/06), propisano je da se pravo strane države primenjuje prema svom smislu i pojmovima koje sadrži.

Prema odredbi člana 2. Zakona o utvrđivanju i realizaciji potraživanja građana u postupku privatizacije („Sl. novine FBiH“, broj 27/97), koji je u FBiH stupio na snagu 28. novembra 1997. godine, potraživanja građana, koja se izmiruju u skladu sa ovim zakonom, smatraju se potraživanja po osnovu stare devizne štednje, po osnovu kompenzacije za denacionalizovanu imovinu koja se ne može vratiti u vlasništvo i posed, potraživanja po osnovu neisplaćenih plaća pripadnika Armije RBiH, Hrvatskog vijeća odbrane, Policije i opća potraživanja utvrđena Zakonom o privatizaciji preduzeća. Odredbom člana 3. stav 1. istog zakona propisano je da lice koje ima deviznu štednju u bankama ili poslovnim jedinicama sa sjedištima na teritoriji Federacije iznad 100 KM, a bio je državljanin bivše Socijalističke Republike BiH i na dan 31. marta 1991. godine i imao prebivalište na teritoriji koja sada pripada Federaciji, stiče potraživanja prema Federaciji sa stanjem na dan 31. marta 1992. godine. Odredbom člana 5. istog zakona propisano je da se potraživanje građana po svim osnovima iz člana 2. ovog zakona, iskazuju na jedinstvenom računu građana (u daljem tekstu: Jedinstveni račun) u organizacionoj jedinici Agencije za privatizaciju FBiH, prema mjestu prebivališta građana. Prema odredbi člana 11. istog zakona, otvaranje Jedinstvenih računa vrši se po službenoj dužnosti na osnovu matičnog broja građanina – nositelja potraživanja iz ovog zakona, a otvaranje Jedinstvenog računa po osnovu stare devizne štednje vrši se na zahtev štediše i predstavlja sertifikat građanina. Saglasno članu 15. istog zakona, građani su potraživanja sa Jedinstvenog računa mogli koristiti za kupovinu: stanova na kojima postoji stanarsko pravo, dionica preduzeća, imovine preduzeća, poslovnih prostora u vlasništvu općina i druge imovine koja se bude prodavala u procesu privatizacije, a u skladu sa članom 16. potraživanja na Jedinstvenom računu su bila prenosiva, što je uključivalo i mogućnost njihove prodaje na sekundarnom tržištu za dio njihove nominalne vrednosti. Potraživanja sa Jedinstvenog računa mogla su se koristiti u postupku privatizacije, u roku od dve godine od njihovog upisa na Jedinstveni račun, a istekom tog roka su se gasila (član 18).

Zakon o utvrđivanju i realizaciji potraživanja građana u postupku privatizacije je do 2004. godine pretrpeo više izmena i dopuna („Sl. novine FBiH“, br. 8/99, 45/00, 54/00, 32/01, 27/02, 57/03 i 44/04). Izmenama ovog zakona, period iz člana 18. u kome su se potraživanja sa Jedinstvenog računa mogla koristiti za kupovinu dionica preduzeća, imovine preduzeća i druge imovine u procesu privatizacije, produžen je do 30. juna 2006. godine, a period za kupovinu stanova do 30. juna 2007. godine. Osim toga, zakon je 2004. godine dopunjen članom 5a kojim je propisano da izuzetno od člana 5. ovog zakona, potraživanje po osnovu stare devizne štednje postaje unutrašnji dug FBiH koji se izmiruje u skladu sa posebnim zakonom, osim ako lice koje ima potraživanje po osnovu stare devizne štednje ne da izjavu da se ta potraživanja koriste za namjene iz člana 18. ovog zakona. Izjava iz stava 1. ovog člana je neopoziva i podnosi se Federalnom ministarstvu finansija u roku od tri meseca od dana stupanja na snagu ovog zakona.

Polazeći od citiranih propisa, a kako prema potvrdi broj ...-...-...-.../... od 15.04.2019. godine, u Agenciji za privatizaciju FBiH na jedinstvenom računu građana JRG ... ostavioca BB, čiji je naslednik podnositeljka zahteva, postoji neutrošen iznos od 21.729,36 KM iz osnova stare devizne štednje, dostavljen od Komercijalne banke d.d. Tuzla, registrovan 13.09.1999. godine, koji je prvobitno bio položen kod Investbanke a.d. Beograd – Poslovna jedinica Tuzla, ekspozitura ..., pravno je utemeljeno stanovište Upravnog suda da je osporeno rešenje tuženog pravilno i zakonito. Ovo stoga što tužilja, ovde podnositeljka zahteva, po osnovu devizne štednje nije više u odnosu sa bankom kod koje je svojevremeno položila deviznu štednju - Investbankom a.d. Beograd čije je sedište u Republici Srbiji, već je stupila u odnos sa FBiH. Naime, predmetna
devizna štednja je preneta na drugu banku sa sedištem u FBiH - Komercijalnu banku d.d. Tuzla, a zatim konvertovana u drugi oblik prava na osnovu zakona FBiH.

Imajući u vidu izloženo, i po oceni Vrhovnog kasacionog suda, ne radi se o staroj deviznoj štednji za koju bi bila odgovorna Republika Srbija prema presudi Velikog veća Evropskog suda za ljudska prava od 16.07.2014. godine, donetoj po predstavci 60642/08, u predmetu Ališić, Sadžak i Šahdanović, protiv Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije, Slovenije i Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije, odnosno prema Zakonu o regulisanju javnog duga Republike Srbije po osnovu neisplaćene devizne štednje građana položene kod banaka čije je sedište na teritoriji Republike Srbije i njihovim filijalama na teritorijama bivših republika SFRJ, koji je donet u izvršenju te presude. Odredbe ovog zakona ne odnose se na deviznu štednju koju su bivše republike SFRJ svojim propisima prenele na drugo pravno lice, odnosno konvertovale u druga prava (član 1. stav 4.).

Republika Srbija ne može biti odgovorna za regulisanje obaveza po osnovu neisplaćene devizne štednje podnositeljki zahteva ni u slučaju da je transfer predmetnog deviznog iznosa na jedinstveni račun njenog pravnog prethodnika BB kod Agencije za privatizaciju FBiH izvršen bez njegove saglasnosti, automatskom primenom neustavnih odredaba Zakona o utvrđivanju i realizaciji potraživanja građana u postupku privatizacije koji je donela FBiH, jer je prenos deviznih sredstava na jedinstveni račun izvršen sa računa Komercijalne banke d.d. Tuzla, sa sedištem na teritoriji FBiH, a ne sa računa filijale Investbanke a.d. Beograd sa sedištem na teritoriji Republike Srbije. Eventualne neustavne situacije uzrokovane primenom zakona FBiH i povredu prava na mirno uživanje imovine pravnih subjekata koja iz toga proističe, mora otkloniti država koja je takvo stanje prouzrokovala, a ne Republika Srbija.

Po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda oznaka ''evidentirana stara devizna štednja'', sa pečatom Komercijalne banke d.d. Tuzla na štednoj knjižici dostavljenoj uz prijavu potraživanja, ne predstavlja jedini dokaz da je devizna štednja pravnog prethodnika podnositeljke zahteva kod Invest banke a.d. Beograd prenesena na drugo pravno lice – banku u FBiH ili isplaćena, već je dokaz za to i Jedinstveni račun građana (JRG) pravnog prethodnika podnositeljke kod Agencije za privatizaciju FBiH, na kome se nalaze predmetna devizna sredstva, a koja su na tom računu mogla biti evidentirana samo na osnovu podataka banke ili poslovne jedinice banke sa sedištem na teritoriji FBiH kod koje su se u tom momentu nalazila.

Naime, način evidencije lica koja imaju deviznu štednju u bankama ili poslovnim jedinicama banaka sa sedištem na teritoriji FBiH u iznosu većem od 100 DEM, a bila su državljani RBiH na dan 31.03.1991. godine i imala prebivalište na teritoriji FBiH na dan 28.11.1997. godine, regulisan je Uputstvom o evidenciji i realizaciji potraživanja građana sa jedinstvenog računa („Sl. novine FBiH“, br. 1/98) donetim na osnovu člana 20. Zakona o utvrđivanju i realizaciji potraživanja građana u postupku privatizacije. Prema odredbi člana 12. stav 1. navedenog uputstva, evidencija lica iz člana 3. Zakona, koja imaju deviznu štednju u bankama ili poslovnim jedinicama banaka sa sedištem na teritoriji Federacije BiH u iznosu većem od 100 DEM, a bila su državljani RBiH na dan 31.03.1991. godine i imala prebivalište na teritoriji Federacije BiH na dan 28.11.1997. godine, utvrđuje se na osnovu podataka banaka koje su dužne pripremiti početni bilans stanja u skladu sa zakonom, a prema stavu 2. istog člana, banka iz stava 1. ovog člana dužna je dostaviti Zavodu podatke o deviznoj štednji građana iz stava 1. ovog člana, a sa stanjem na dan 31.03.1992. godine, preračunatim u DEM i umanjenim za isplate izvršene do 31.12.1997. godine na elektronskom mediju, najkasnije do 28.04.1998. godine.

Iz citiranih odredaba Uputstva proizlazi da je transfer predmetnog deviznog iznosa na jedinstveni račun BB kod Agencije za privatizaciju FBiH mogao biti izvršen samo na osnovu podataka banke ili poslovne jedinice banke sa sedištem na teritoriji FBiH kod koje je imao deviznu štednju, a što je u konkretnom slučaju Komercijalna banka d.d. Tuzla. Takav transfer nije ni mogao biti izvršen na osnovu podataka banke ili poslovne jedinice banke sa sedištem van teritorije FBiH, dakle ni od strane Investbanke a.d. Beograd. Prenosom deviznih sredstava BB, pravnog prethodnika podnositeljke zahteva, na račun Komercijalne banke d.d. Tuzla sa sedištem u FBiH, bez obzira na koji način je FBiH taj tranfer izvršila, a zatim na Jedinstveni račun BB kod Agencije za privatizaciju FBiH na osnovu Zakona i Uputstva koje je FBiH donela, sporni devizni iznos je prestao da bude dug Investbanke a.d. Beograd, a posledično je prestala i obaveza Republike Srbije da taj dug reguliše u skladu sa svojim zakonom. Iz st. 146. i 147. presude Ališić i dr. proizlazi da Srbija treba da preduzme sve potrebne mere kako bi omogućila da svim licima bude isplaćena njihova stara devizna štednja pod istim uslovima pod kojima je ona isplaćena državljanima Srbije koji su takvu štednju imali u domaćim filijalama banaka sa sedištem u Srbiji, što znači da Republika Srbija ima obaveze prema deviznim štedišama čija devizna sredstva nisu prebačena iz starih deviznih depozita na druga lica ili su konvertovana u druga prava. Na taj način isključene su štediše čija su devizna sredstva prebačena na privatizacione račune, kao što je slučaj sa podnositeljkom zahteva, odnosno njenim pravnim prethodnikom.

Vrhovni kasacioni sud ističe i da je pravni prethodnik podnositeljke zahteva imao mogućnost da u periodu propisanom čanom 18. Zakona o utvrđivanju i realizaciji potraživanja građana u postupku privatizacije FBiH, svoja potraživanja po osnovu stare devizne štednje sa Jedinstvenog računa iskoristi za namene navedene u članu 15. tog zakona.

U konkretnom slučaju, bez značaja za odlučivanje je ukazivanje podnositeljke zahteva da se Zakonom o izmirenju obaveza po osnovu stare devizne štednje („Sl. glasnik BiH“, broj 28/06), isključuje odgovornost BiH i FBiH za štedne uloge u Investbanci a.d. Beograd i njenim filijalama na teritoriji BiH, te da je podnositeljka dostavila potvrdu nadležnog organa da ima deviznu štednju položenu u filijali Investbanke u Tuzli. Ovo stoga što u momentu podnošenja prijave i donošenja pobijane presude, zbog izvršenog prenosa stare devizne štednje pravnog prethodnika podnositeljke na račun Komercijalne banke d.d. Tuzla, a zatim na Jedinstveni račun, dužničko-poverilački odnos između pravnog prethodnika podnositeljke zahteva kao štediše i Investbanke a.d. Beograd više nije postojao. Time je isključena obaveza Republike Srbije da podnositeljki isplati staru deviznu štednju.

Po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, neosnovani su navodi zahteva da je pobijana presuda doneta pogrešnom primenom materijalnog prava, kao i ostali navodi koji su već isticani u tužbi i koji su bili predmet pravilne ocene od strane Upravnog suda.

S obzirom na sve izloženo, Vrhovni kasacioni sud je, na osnovu odredbe člana 55. stav 1. Zakona o upravnim sporovima, odlučio kao u stavu prvom dispozitiva ove presude.

Kako je zahtev za preispitivanje sudske odluke odbijen, Vrhovni kasacioni sud je, na osnovu odredbe člana 74. Zakona o upravnim sporovima shodnom primenom odredbe člana 165. stav 1. u vezi člana 153. Zakona o parničnom postupku (''Službeni glasnik RS'' br. 72/11... 87/18) odlučio kao u drugom stavu dispozitiva presude.