U zahtevu za preispitivanje pobijane presude podnetom iz svih zakonskih razloga, podnosilac navodi da Upravni sud prilikom donošenja presude nije pravilno ocenio izvedene dokaze, niti pravilno i u potpunosti utvrdio odlučne činjenice, što je bio dužan da učini, jer su dokazi jasni i logični i iz istih se lako može izvesti zaključak neophodan za donošenje pravilne i zakonite presude. Ističe da tužbeni navodi u najvećem delu nisu cenjeni već su ignorisani, a tužbeni navodi koji su cenjeni – ocenjeni su samo paušalno i to kroz generičnu formulaciju: „Sud je cenio navode tužbe da tuženi nije pravilno primenio odredbu člana 120. Zakona o opštem upravnom postupku, ali je našao da je isti neosnovan“. Ukazuje da se imovina na koju se odnosi zahtev od 29.07.2008. godine i imovina na koju se odnosi dopuna zahteva od 17.05.2017. godine nalaze na delu teritorije Autonomne pokrajine Vojvodina nad kojom tužilac ima duhovnu vlast i u kojoj upravlja Rimokatoličkim crkvama i imovinom tih crkava u skladu sa unutrašnjim poretkom i organizacijom Rimokatoličke crkve koji ona samostalno uređuje i sprovodi. Naime, nepokretnosti koje su predmet zahteva od 29.07.2008. godine i nepokretnosti koje su predmet dopune zahteva od 17.05.2017. godine su oduzete od pravnih prethodnika tužioca. Smatra da se suprotno navodima iz presude bitno isto činjenično stanje ne može posmatrati samo kroz to na kojim katastarskim opštinama se nalazi oduzeta imovina iz osnovnog zahteva i dopune zahteva, već da li se ta imovina nalazi na području za koju je tužilac zadužen i nadležan kao pravni sledbenik crkvenih opština. Ističe da odredbom člana 120. Zakona o opštem upravnom postupku nije propisano da se prošireni zahtev može podneti samo u pogledu imovine koja se u odnosu na imovinu iz osnovnog zahteva nalazi u istoj katastarskoj opštini. Uostalom, bitno isto činjenično stanje u pogledu mesta je veličina teritorije na kojoj su državni organi sprovodili svoju vlast, a to jeste tadašnja država u okviru svojih granica kao jedinstveno mesto. Dakle, važila su ista pravila i u Bačkoj Palanci i u Baču i u Odžacima itd. jer su državni organi na potpuno isti način u svim mestima bespravno oduzimali imovinu. Navodi da je imovina iz osnovnog zahteva i imovina iz dopune zahteva oduzeta od tužioca, odnosno njegovih pravnih prethodnika na osnovu odluka mesnih narodnih odbora – istog državnog organa, bez tržišne naknade, protivno načelima pravne države, iste godine 1946, što samo po sebi ukazuje da se radi o bitno istom činjeničnom stanju u pogledu vremena. Smatra da bitno isto činjenično stanje u pogledu vremena postoji jer se kao isto vreme oduzimanja mora posmatrati ceo period u kome su tadašnji državni organi sistematično i kontinuirano oduzimali imovinu u postupcima na teritoriji na kojoj su imali vlast, pa sve do trenutka prestanka bespravnog oduzimanja. Ovo stoga jer su u tom periodu na potpuno isti način činjena protivpravna dela, suprotno načelima pravne države, sa istim posledicama. Ukazuje da su Rimokatolička crkvena opština ..., Rimokatolička crkvena opština ... i Rimokatolička crkvena opština ... predstavljale sastavni deo organizacije Rimokatoličke crkve i to njene organizacione jedinice koja je nekada postojala pod nazivom Rimokatolička crkvena opština ..., a danas postoji pod nazivom Rimokatolička župa „Bezgrešno začeće blažene djevice Marije“ ..., pa kao takve nisu predstavljale posebna i odvojena pravna lica. Stoga je, po mišljenju podnosioca, pogrešan stav suda da se osnovni i prošireni zahtev ne zasnivaju na bitno istom činjeničnom stanju, odnosno da činjenično stanje u proširenom zahtevu ne odgovara činjeničnoj situaciji iz koje proizlazi osnovni zahtev. Naprotiv, u konkretnom slučaju radi se o istom životnom događaju, kako u pogledu vremena, tako i u pogledu mesta i lica od koga je imovina oduzeta. Ističe da je imovina oduzeta od pravnog prethodnika tužioca koji je u odlukama o oduzimanju pogrešno označen isključivo krivicom tadašnjih državnih organa, a što je sve u sklopu protivpravnog postupanja tadašnjeg državnog organa. Ukazuje da je protiv odluke Vrhovnog kasacionog suda donete u predmetu Uzp 27/2021, na koju se tuženi organ u toku postupka pred Upravnim sudom pozvao, izjavljena ustavna žalba Ustavnom sudu dana 11.06.2021. godine. Navodi i da od 2018. godine ne postoji AD „Agrobačka“ Bač u stečaju, pa stoga i nije mogao da učestvuje u postupku. Predlaže da Vrhovni kasacioni sud zahtev uvaži i pobijanu presudu preinači ili ukine. Tražio je troškove upravnog spora.

Protivna stranka Agencija za restituciju, Jedinica za konfesionalnu restituciju Beograd je u odgovoru na zahtev osporila navode zahteva i predložila da sud odbije zahtev kao neosnovan.

VP „Dunav“ iz Bačke Palanke je u odgovoru na zahtev predložila da sud zahtev odbije kao neosnovan.

JVP „Vode Vojvodine“ iz Novog Sada je u odgovoru na zahtev izjavila da u svemu ostaje pri ranijim izjašnjenjima datim u upravnom sporu pred Upravnim sudom.

Postupajući po podnetom zahtevu i ispitujući pobijanu presudu u granicama zahteva u smislu člana 54. Zakona o upravnim sporovima („Sl. glasnik RS“, br.111/09), Vrhovni kasacioni sud je našao da je zahtev neosnovan.

Po oceni Upravnog suda iz pobijane presude, pravilno je odlučio tuženi organ kada nije dozvolio proširenje zahteva tužioca iz razloga datih u obrazloženju osporenog zaključka, koje je sud ocenio kao jasne, detaljne i u skladu sa odredbom člana 120. Zakona o opštem upravnom postupku. Naime, tuženi je našao da je inicijalno podnetim zahtevom traženo vraćanje prava svojine na poljoprivrednom zemljištu i groblju koje se nalazi u KO ... (politička opština ...), KO ... (politička opština ...) i KO ... (politička opština ...), dok se proširenim zahtevom traži vraćanje poljoprivrednog zemljišta u KO ... (politička opština ...), KO ... (politička opština ...), KO ..., čiji je današnji naziv KO ... (politička opština ...) i KO ... (politička opština ...), odnosno da se nepokretnosti iz osnovnog zahteva nalaze u sasvim različitim katastarskim opštinama od katastarskih opština u kojima se nalaze nepokretnosti koje su predmet proširenog zahteva, dok se pretežni deo nepokretnosti iz osnovnog zahteva nalazi čak i u drugim političkim opštinama u odnosu na nepokretnosti iz proširenog zahteva. Takođe, tuženi je našao da iako se manji deo nepokretnosti iz osnovnog zahteva nalazi na teritoriji političke opštine ..., na kojoj se nalaze sve nepokretnosti iz proširenog zahteva, osim kp. br. 2130/2, KO ..., koja je na području političke opštine ..., ipak su u pitanju sasvim različite katastarske opštine, odnosno nijedna od nepokretnosti iz proširenog zahteva se ne nalazi u KO ..., kao ni u KO ... ili KO ..., već u KO ..., KO ... i KO ... (danas ...), te KO ... Pored toga, pravo svojine na nepokretnostima iz osnovnog zahteva oduzeto je na osnovu odluke Odeljenja za agrarnu reformu i kolonizaciju glavnog izvršnog odbora Autonomne pokrajine Vojvodine broj 3425 od 01.04.1946. godine, dok nepokretnosti na kojima se traži vraćanje prava svojine proširenim zahtevom nisu oduzete na osnovu napred navedenog akta o oduzimanju, već su oduzete na osnovu sasvim drugih akata o oduzimanju koji su dostavljeni tek u prilogu proširenog zahteva, pa je i vreme oduzimanja sasvim drugačije (odluka Mesnog odbora u Odžacima broj 732/1946 je doneta dana 24.01.1946. godine, odluka Mesnog odbora u Karavukovu broj 5/46 je doneta dana 23.01.1946. godine, a oduka Okružnog narodnog odbora u Somboru br. 1021/46 je doneta dana 09.03.1946. godine). Pri tom nijedna od navedenih odluka nije doneta dana 01.04.1946. godine, kada je doneta odluka Odeljenja za agrarnu reformu i kolonizaciju glavnog izvršnog odbora Autonomne pokrajine Vojvodine broj 3425, kojom je oduzeta imovina koja je predmet osnovnog zahteva. Takođe, bivši vlasnik oduzete imovine u osnovnom zahtevu je Rimokatolička crkvena opština ..., dok su bivši vlasnici iz proširenog zahteva od 17.05.2017. godine Rimokatolička župa u ..., Rimokatolička crkvena opština ... i Rimokatolička crkvena opština u ... Osim toga, iz odluke Mesnog odbora u Odžacima broj 732/1946 od 24.01.1946. godine utvrđeno je da je Rimokatoličkoj župi u ... ostavljeno, a ne oduzeto, pravo svojine na parcelama br. 237, 238, 236, 308, 235, 313, 314, 312, 1526/2, 1527, 1528, 1529, te na delu parcele broj 3673, površine 15 kj i 376 kv.hv, sve KO ..., a podnosilac zahteva proširuje svoj zahtev i na ove parcele, odnosno celu parcelu broj 3763 iste KO. Po oceni Upravnog suda, tuženi organ je ispravno ocenio i da nema dokaza da je podnosilac zahteva pravni sledbenik Rimokatoličke župe u ..., već samo da je pravni sledbenik Rimokatorličke crkve ..., koja nije imalac prava svojine na parcelama oduzetim odlukom Mesnog narodnog odbora u ... broj 732/1946 od 24.01.1946. godine, već je to bila Rimokatoločka župa u .... Na osnovu svega navedenog, po oceni Upravnog suda, tuženi je pravilno zaključio da se osnovni i prošireni zahtev ne zasnivaju na bitno istom činjeničnom stanju u skladu sa odredbom člana 120. Zakona o opštem upravnom postupku i odlučio kao u dispozitivu osporenog zaključka.

Prema odredbi člana 213. stav. 1. Zakona o opštem upravnom postupku („Službeni glasnik RS“, broj 18/2016), postupci koji do početka primene ovog zakona nisu okončani, okončaće se prema odredbama zakona koji se primenjivao do početka primene ovog zakona, dok je odredbom člana 217. istog zakona, propisano da ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije“, a primenjuje se od 01.06.2017. godine, izuzev odredaba čl. 9, 103. i 207. ovog zakona, koje počinju da se primenjuje istekom 90 dana od dana stupanja na snagu ovog zakona.

Odredbom člana 120. stav 1. Zakona o opštem upravnom postupku („Sl. list SRJ“, br.33/97, 31/2001, „Sl. glasnik RS“, br.30/2010) propisano je da pošto je postupak pokrenut, stranka može, do donošenja rešenja u prvom stepenu, proširiti stavljeni zahtev, ili umesto ranijeg zahteva staviti drugi, bez obzira na to da li se prošireni ili izmenjeni zahtev zasniva na istom pravnom osnovu, pod uslovom da se takav zahtev zasniva na bitno istom činjeničnom stanju. Stavom 2. ovog člana je propisano da ako organ koji vodi postupak ne dozvoli proširenje ili izmenu zahteva, doneće o tome zaključak.

Ocenjujući zakonitost pobijane presude, Vrhovni kasacioni sud nalazi da je pravilna ocena Upravnog suda o zakonitosti zaključka koji je osporen tužbom, a kojim pravilno tuženi organ nije dozvolio proširenje tužbenog zahteva na vraćanje poljoprivrednog zemljišta na parcelama bliže navedenim u dispozitivu tog zaključka.

Po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, mogućnost proširenja zahteva u postupku vraćanja imovine crkvama i verskim zajednicama mora biti sagledana ne samo sa stanovišta prava podnosioca zahteva, već i zaštite interesa drugih lica i ostvarivanja javnog interesa. Ustav Republike Srbije ne utvrđuje izričito pravo na vraćanje oduzete imovine, niti obavezu zakonodavca da normativno uredi restituciju imovine, a takvo pravo ne jemči ni Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda. Pravni osnov za donošenje Zakona o vraćanju (restituciji) imovine crkvama i verskim zajednicama, kao i drugih donetih zakona o vraćanju oduzete imovine, sadržan je u načelu vladavine prava iz člana 3. Ustava Republike Srbije. Osnovni cilj donošenja zakona o restituciji je otklanjanje pravnih posledica ranije izvršenog oduzimanja imovine bez pravične naknade njene vrednosti.

Nema sumnje da je Zakonom o vraćanju (restituciji) imovine crkvama i verskim zajednicama dato pravo na vraćanje imovine na teritoriji cele Republike Srbije koja je oduzeta od crkava i verskih zajednica, kao i njihovih zadužbina i društava primenom različitih propisa i akata navedenih u članu 1. ovog zakona. Predmet vraćanja mogu biti različite vrste nepokretnosti iz člana 9. Zakona. Vraćanje imovine zasniva se, pored ostalog, na načelu autonomije volje u pogledu pokretanja postupka. Crkve i verske zajednice su bile ovlašćene da pokrenu ili da ne pokrenu postupak vraćanja oduzete imovine i da opredele imovinu čiji će povraćaj tražiti. Ali, saglasno odredbi člana 25. Zakona, zahtev za vraćanje imovine mogle su podneti najkasnije do 30. septembra 2008. godine, a u zahtevu su, između ostalog, morale navesti vrstu, veličinu i lokaciju imovine na koju se zahtev odnosi (član 26. stav 1. tačka 1). Od 01. maja 2006. godine pa do donošenja konačnog i izvršnog rešenja kojim se odlučuje o zahtevu za vraćanje imovine, u skladu sa članom 36. Zakona nisu dozvoljena bilo kakva raspolaganja imovinom koja je po odredbama zakona predmet vraćanja. Vraćanje oduzete imovine se zasniva i na načelu zaštite pravne sigurnosti sadašnjih vlasnika i trećih lica, kao i na načelu hitnog postupanja (član 2). U javnom interesu je da se neposrednom primenom Zakona o vraćanju (restituciji) imovine crkvama i verskim zajednicama obezbedi realizacija legitimnih očekivanja crkava i verskih zajednica na vraćanje oduzete imovine, odnosno obeštećenje, ali i da se u što kraćem roku ustanovi izvesnost u pogledu obima imovine koja je predmet zahteva za vraćanje i osnovanosti podnetih zahteva, kako bi se zaštitila prava sadašnjih vlasnika i trećih lica.

Polazeći od svega izloženog, Vrhovni kasacioni sud smatra da u postupku restitucije imovine odredbu člana 120. stav 1. Zakona o opštem upravnom postupku, kojom je propisano da stranka do donošenja rešenja u prvom stepenu može proširiti stavljeni zahtev pod uslovom da se zasniva na bitno istom činjeničnom osnovu, treba restriktivno tumačiti i primenjivati. Proširenje zahteva za vraćanje imovine nakon isteka prekluzivnog roka za podnošenje zahteva (30. septembra 2008. godine) propisanog članom 25. Zakona o vraćanju (restituciji) imovine crkvama i verskim zajednicama i na imovinu koja nema bilo kakve podudarnosti sa imovinom označenom u zahtevu, može se smatrati vidom zloupotrebe prava i stoga ne može biti dopušteno. Proširenje zahteva devet godina nakon njegovog podnošenja i isteka zakonskog roka za podnošenje na desetine novih nepokretnosti, koje je podnosilac izvršio u konkretnom slučaju, po nalaženju Vrhovnog kasacionog suda, predstavlja vremenski neprimereno vršenje prava na vraćanje imovine kojim se povređuje načelo zaštite pravne sigurnosti sadašnjih vlasnika tih nepokretnosti i javni interes za donošenje Zakona o restituciji.

Zbog svega izloženog, Vrhovni kasacioni sud smatra da se u zahtevu neosnovano ukazuje na to da je prilikom donošenja pobijane presude Upravnog suda pogrešno utvrđeno činjenično stanje i da je sud potpuno pogrešno i protivno zakonu našao da je tuženi organ pravilno odlučio kada nije dozvolio proširenje zahteva za vraćanje imovine zbog razloga datih u obrazloženju osporenog zaključka. Naime, navodima zahteva se ne dovodi u sumnju pravilna ocena Upravnog suda data u obrazloženju presude, da se osnovni i prošireni deo zahteva ne zasnivaju na bitno istom činjeničnom stanju, odnosno činjenično stanje u proširenom delu zahteva ne odgovara činjeničnoj situaciji iz koje prizlazi osnovni zahtev. Ne radi se o istom životnom događaju niti u pogledu vremena oduzimanja, niti u pogledu mesta, niti u pogledu lica, niti su isti sadašnji imaoci stvarnih prava na imovini.

Imajući u vidu sve navedeno, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 55. stav 1. Zakona o upravnim sporovima, odlučio kao u dispozitivu ove presude.

Vrhovni kasacioni sud je, s obzirom na to, da je zahtev za preispitivanje sudske odluke odbijen , na osnovu odredbe člana 165. stav 1. u vezi sa članom 153. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11... 74/13) koji se shodno primenjuje na pitanja postupka rešavanja upravnih sporova koja nisu uređena tim zakonom, saglasno odredbi člana 74. Zakona o upravnim sporovima, odlučio kao u drugom stavu.

PRESUĐENO U VRHOVNOM KASACIONOM SUDU

dana 26.11.2021. godine, Uzp 220/2021

Zapisničar,                                                                                              Predsednik veća – sudija,

Dragica Vranić, s.r.                                                                             Katarina Manojlović Andrić, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić