Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Ljubice Milutinović, predsednika veća, Vesne Subić, Biljane Dragojević, Milomira Nikolića i Slađane Nakić Momirović, članova veća, u parnici tužioca AA iz ..., koga zastupa punomoćnik Miroslav Rnjaković, advokat iz ..., protiv tužene „BB,,, sa sedištem u ... – ..., koju zastupa punomoćnik Boris Bogdanović, advokat iz ..., radi utvrđenja i sticanja bez osnova, odlučujući o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž br. 3468/2016 od 01.03.2017. godine, u sednici veća održanoj dana 21.02.2018. godine, doneo je

R E Š E NJ E

PRIHVATA SE odlučivanje o reviziji tužioca izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž br. 3468/2016 od 01.03.2017. godine, kao izuzetno dozvoljenoj.

UKIDA SE presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž br. 3468/2016 od 01.03.2017. godine u delu stava prvog izreke kojim je potvrđena presuda Trećeg osnovnog suda u Beogradu P br. 23438/13 od 10.12.2015. godine u stavu drugom i stavu četvrtom izreke, kao i u stavu drugom izreke i predmet VRAĆA drugostepenom sudu, na ponovno odlučivanje o žalbi tužioca.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Trećeg osnovnog suda u Beogradu P br. 23438/13 od 10.12.2015. godine, stavom prvim izreke, delimično je, kao osnovan, usvojen precizirani tužbeni zahtev tužioca AA, pa je utvrđeno da je član 3. stav 2. alineja 4. ugovora o stambenom kreditu broj ..., zaključen dana 20.05.2008. godine između tužioca i tužene „BB,, ..., apsolutno ništavna odredba ugovora. Stavom drugim izreke delimično je, kao neosnovan, odbijen precizirani tužbeni zahtev tužioca kojim je tražio da mu tužena, na osnovu neosnovanog obogaćenja isplati iznose bliže navedene u izreci presude, sa zakonskom zateznom kamatom od dospelosti do isplate, a za period od juna 2008. godine do marta 2013. godine. Stavom trećim izreke obavezana je tužena da tužiocu isplati, na ime troškova postupka, iznos od 184.051,00 dinara. Stavom četvrtim izreke obavezan je tužilac da tuženoj isplati, na ime troškova postupka, iznos od 89.750,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž br. 3468/2016 od 01.03.2017. godine, stavom prvim izreke odbijene su, kao neosnovane, žalbe tužioca i tužene i potvrđena presuda Trećeg osnovnog suda u Beogradu P br. 23438/13 od 10.12.2015. godine. Stavom drugim izreke odbijen je, kao neosnovan, zahtev tužioca za naknadu troškova drugostepenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tužilac je blagovremeno izjavio reviziju, pobijajući presudu u delu stava prvog izreke, kojim je odbijena žalba tužioca i potvrđena presuda Trećeg osnovnog suda u Beogradu P br. 23438/13 od 10.12.2015. godine u stavu drugom i stavu četvrtom izreke, kao i u stavu drugom izreke, zbog pogrešne primene materijalnog prava, s tim što je predložio da Vrhovni kasacioni sud odluči o izjavljenoj reviziji, kao o izuzetno dozvoljenoj, u smislu člana 404. Zakona o parničnom postupku, a radi ujednačavanja sudske prakse. U reviziji je ukazao na presude Apelacionog suda u Beogradu Gž br.3218/16, 8257/16 i 1091/16, u kojima je izražen suprotan stav u odnosu na stav iz pobijane presude, a u pogledu prava tužioca na vraćanje više plaćenog zbog ništave odredbe ugovora o promenljivoj kamatnoj stopi. Tužilac je dostavio i dopunu revizije, koja nije blagovremena, pa Vrhovni kasacioni sud nije razmatrao navode iz ove dopune.

Imajući u vidu različitu sudsku praksu u istoj pravnoj situaciji izraženoj u pobijanoj presudi i presudama Apelacionog suda u Beogradu na koje je ukazano u reviziji, Vrhovni kasacioni sud smatra da su u konkretnom slučaju ispunjeni uslovi iz člana 404. Zakona o parničnom postupku da se o reviziji tužioca odlučuje kao o izuzetno dozvoljenoj, radi potrebe ujednačavanja sudske prakse, zbog čega je odlučeno kao u stavu prvom izreke presude.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu, u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11... 55/14), pa je utvrdio da je revizija osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, između tužioca, kao korisnika kredita i tužene banke zaključen je ugovor o stambenom kreditu br. ... dana 20.05.2008. godine na iznos od 159.9659,96 CHF u dinarskoj protivvrednosti po kupovnom kursu banke na dan puštanja kredita u tečaj, sa rokom otplate na 360 meseci. Ugovorena je visina promenljive nominalne kamatne stope od 3,9 % na godišnjem nivou na dan zaključenja ugovora, kao i da korisnik kredita kamatu plaća banci kroz mesečne anuitete u dinarskoj protivvrednosti po prodajnom kursu banke važećem na dan uplate, s tim što banka zadržava pravo izmene ugovorne kamatne stope u zavisnosti od promene osnovne kamatne stope banke i poslovne politike banke. Tužilac je prvi put video tekst ugovora koji je čitao u banci, a naročito je obratio pažnju na članove koji regulišu kamatnu stopu i utvrdio da je kamatna stopa 3,9 % na godišnjem nivou, kako mu je i saopšteno pre zaključenja ugovora. Nakon 3-4 meseca saznao je da je ugovorena kamata iz člana 1. ugovora o kreditu podignuta na 6,9 %, na koji način mu je iznos rate uvećan i predstavljao je veliko opterećenje za dalju isplatu. Takođe je utvrđeno na koji način su službenici tužene banke pojašnjavali klijentima o kakvoj se vrsti kredita radi, da li je kamata fiksna ili promenljiva, način promene kamatne stope i dobijanja od strane banke obaveštenja u slučaju eventualnih promena kamatne stope, a da promena kamatne stope u zavisnosti od uslova na tržištu znači da to zavisi od cene koštanja novca i uslova koje diktira NBS, kao i od poslovne politike banke. Veštačenjem od strane veštaka ekonomsko-finansijske struke od 18.02.2015. godine, sa izjašnjenjem od 23.04.2015. godine, utvrđeno je da je povećanjem mesečnog anuiteta po kreditu tužioca usled povećanja kamatne stope u spornom periodu od juna 2008. godine do marta 2013. godine tužilac tuženoj platio više 575.844,80 dinara. Postupajući po Odluci Narodne banke Srbije o merama za očuvanje stabilnosti finansijskog sistema u vezi sa kreditima u stranoj valuti („Službeni glasnik RS“ br. 21/15), koja je stupila na snagu 05.03.2015. godine, tužena je na dan stupanja na snagu navedene Odluke na račun tužioca uplatila 10.521,65 CHF, koji preračunat u dinare na dan uplate iznosi 1.155.000,00 dinara i taj iznos uračunala u prevremenu otplatu kredita uplatom na račun tužioca, pa je na taj način, prema izjašnjenju veštaka od 13.10.2015. godine neutralisan efekat povećanja visine mesečnih anuiteta koji je tužilac izmirio tuženoj usled povećanja kamatne stope u odnosu na inicijalno ugovorenu kamatnu stopu od 3,9 % godišnje, kao i povećanja preostale neizmirene glavnice duga nastale takođe usled povećanja promenjene kamatne stope u odnosu na inicijalno ugovorenu.

Na osnovu ovako utvrđeničnog stanja nižestepeni sudovi su zaključili da je ništava sporna odredba ugovora o kreditu koja se odnosi na promenljivost inicijalno ugovorene kamatne stope. Takođe, nižestepeni sudovi su zaključili da je tužena, u smislu navedene Odluke Narodne banke Srbije obračunala iznos novčanih sredstava koje je tužilac više uplatio zbog povećanja kamatne stope u odnosu na inicijalno ugovorenu, te da je uračunavanjem tog iznosa u prevremenu otplatu kredita tužena neutralisala efekat povećanja visine mesečnog anuiteta, pa bi usvajanjem tužbenog zahteva u delu za isplatu došlo do dvostruke naplate potraživanja po istom osnovu u korist tužioca.

Osnovano tužilac u reviziji ističe da je tužena navedeno umanjenje glavnog duga po osnovu spornog ugovora sprovela jednostrano, tj. bez saglasnosti tužioca kao druge ugovorne strane, posebno imajući u vidu da tužilac, kao korisnik kredita, nije bio u obavezi da prihvati nijedan od ponuđenih modela otplate kredita, niti bilo kakvo jedostrano umanjenje sprovedeno od strane banke, bez obzira što je banka postupila po Odluci Narodne banke Srbije.

Naime, kada je usvojen tužbeni zahtev i utvrđena ništavost odredbe ugovora o kreditu na osnovu koje je tužena banka naplaćivala tužiocima više iznose na ime anuiteta, a po osnovu promenljivih kamatnih stopa, banka je, na zahtev tužilaca – korisnika kredita, dužna da vrati više naplaćeni novčani iznos, i to u gotovom novcu sa pripadajućom kamatom. Na ovakvu obavezu banke ne utiče činjenica da je banka dostavila dokaz ili je nesporno da je postupajući po Odluci Narodne banke Srbije od 25.02.2015. godine tužiocima vratila više naplaćeni iznos po osnovu primene promenljivih kamatnih stopa, tako što je te iznose uračunala u prevremenu otplatu dela kredita i smanjila glavnicu, jer je banka to učinila bez prethodne saglasnosti tužioca, postupajući sa pozicije ekonomski jače strane, što je protivno osnovnim načelima obligacionog prava iz članova 10, 11, 12. i 21. Zakona o obligacionim odnosima i ništavo u smislu člana 103. Zakona o obligacionim odnosima. Pri tome, činjenica da je banka već umanjila korisniku kredita – tužiocu iznos duga smanjenjem glavnice, ne utiče na obavezu banke da tužiocu vrati više naplaćeni iznos, na način kako se traži tužbenim zahtevom, upravo zato što je banka jednostrano, bez saglasnosti korisnika kredita, izvršila umanjenje duga smanjivši glavnicu, što korisnik kredita nije tražio, niti je pristao da mu se na taj način vrati ono što je banka više naplatila. Činjenica da bi banka, usvajanjem tužbenog zaheva, korisniku kredita dvostruko vratila dug, odnosno da bi korisnik kredita svoje potraživanje dvostruko naplatio, ne utiče na obavezu banke da tužiocu vrati više naplaćeni iznos, jer ima mogućnost da iznos glavnice spornog kredita vrati na nivo pre jednostranog umanjenja, na koji način bi izbegla da korisniku kredita isti dug plati dva puta. Međutim, ukoliko je banka dostavila klijentu obaveštenje da mu je smanjila glavnicu i dostavila anuitetni plan sa smanjenom mesečnom ratom i klijent započeo sa plaćanjem po novom anuitetnom planu bez prigovora, klijent nema pravo da traži vraćanje više plaćenog u gotovom novcu, jer se smatra da je prihvatio način vraćanja uračunavanjem više plaćenog iznosa u prevremenu otplatu kredita i smanjenjem glavnice.

U kokretnom slučaju, drugostepeni sud nije ocenio značaj činjenice da je tužilac podneo tužbu 18.04.2013. godine i tužbenim zahtevom tražio utvrđenje ništavosti ugovorne odredbe o promenljivoj kamatnoj stopi, kao i vraćanje iznosa koji je više platio po osnovu ništave ugovorne odredbe, a da je tužena u toku parnice, pošto je doneta navedena Odluka Narodne banke Srbije, dve godine od podnošenja tužbe, obračunala iznos koji je tužilac više platio i taj iznos uračunala u prevremenu otplatu dela kredita i smanjila glavnicu. Pri tome, drugostepeni sud nije vodio računa da je tužena postupala sa pozicija ekonomski jače strane, a da nije utvrđeno da li je tužilac pristao na vraćanje više plaćenog uračunavanjem tog iznosa u prevremenu otplatu kredita i smanjenjem glavnice.

Zbog nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja u pogledu saglasnosti tužioca u vezi načina vraćanja više plaćenog iznosa po osnovu ništave odredbe ugovora o kreditu o promenljivoj kamatnoj stopi, za sada nije moguće ispitati pravilnost primene materijalnog prava, zbog čega je revizija tužioca usvojena i ukinuta odluka drugostepenog suda u pobijanom delu.

U ponovnom postupku drugostepeni sud će postupiti po primedbama iz ovog rešenja, nakon čega će doneti novu odluku o žalbi tužioca.

Iz navedenih razloga odlučeno je kao u stavu drugom izreke rešenja, na osnovu člana 416. stav. 2 Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća-sudija

Ljubica Milutinović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić