U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud u veću sastavljenom od sudija: Ljubice Milutinović, predsednika veća, Jelice Bojanić Kerkez i Vesne Subić, članova veća, u parnici tužilje AA iz ..., čiji je punomoćnik Aleksandra Gojković, advokat iz ..., protiv tuženog BB iz ..., čiji je punomoćnik Sanda Suvačar, advokat iz ..., radi delimičnog lišenja roditeljskog prava, odlučujući o reviziji tužilje izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 53/19 od 28.03.2019. godine, u sednici održanoj 18.09.2019. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE, kao neosnovana, revizija tužilje izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 53/19 od 28.03.2019. godine.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Novom Sadu P2 1146/2017 od 01.11.2018. godine, stavom prvim izreke, odbijen je tužbeni zahtev kojim je traženo da se utvrdi da tužilja može samostalno da promeni prebivalište za mal. VV rođenu ...2011. godine i da je tuženi to dužan trpeti, stavom drugim, je odbijen tužbeni zahtev kojim je traženo da se tuženi delimično liši roditeljskog prava prema detetu mal. VV, i to prava da odlučuje o prebivalištu deteta, pa da se održavanje ličnih odnosa između tuženog i mal. VV uredi na način bliže naveden u tom stavu izreke, a stavom trećim je obavezana tužilja da tuženom naknadi troškove postupka u iznosu od 134.080,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom od 01.11.2018. godine kao dana presuđenja pa do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 53/19 od 28.03.2019. godine, odlučeno je o žalbama tužilje i tuženog i navedena prvostepena presuda je preinačena u delu odluke o parničnim troškovima tako što je odbijen zahtev za kamatu na dosuđeni iznos naknade parničnih troškova za vremenski period od presuđenja 01.11.2018. godine do izvršnosti presude, u preostalom delu je prvostepena presuda potvrđena i odlučeno da svaka stranka snosi svoje troškove žalbenog postupka.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, tužilja je blagovremeno izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka, pogrešne primene materijalnog prava i pogrešno i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu presudu u granicama propisanim članom 408. Zakona o parničnom postupku („Službeni glasnik RS“, broj 72/11 ... 87/18) i utvrdio da revizija tužilje nije osnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a takođe nema ni bitne povrede iz člana 374. stav 1. ZPP na koju se u reviziji ukazuje.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, stranke AA i BB su roditelji mal. VV, rođene ...2011. godine. Pravnosnažnom presudom od ...2016. godine razveden je brak stranaka i odlučeno da tužilja samostalno vrši roditeljsko pravo, da tuženi doprinosi izdržavanju mal. VV mesečnim iznosom od 8.000,00 dinara i uređen je način održavanja ličnih odnosa između mal. VV i tuženog. Mal. VV živi sa majkom u ... . Njena majka, ovde tužilja, sklopila je brak ...2017. godine sa čovekom koji živi i radi u ... . Tužilja teži tome da se sa mal. VV preseli u ..., a tuženi se protivi takvoj promeni prebivališta deteta.

Tuženi živi u ..., u iznajmljenom stanu, zaposlen je u ... sa mesečnom zaradom od 70.000,00 dinara i dopunskim radom ostvari još 30.000,00 dinara. Realan uvid ima u razvojne i vaspitno obrazovne potrebe mal. VV. Viđaju se svakog drugog vikenda i određenog dana u nedelji, vodio ju je na odmor. Tuženi je snažno motivisan da neguje odnos bliskosti sa mal. VV, da je redovno viđa i sa njom provodi vreme, kako je uređeno pravnosnažnom odlukom suda i odgovara VV interesu.

Mal. VV je privržena ocu, bliska je sa njim, njihov odnos je otvoren, neposredan, iskren, nežan i pun uzajamne ljubavi i topline. Na uzrastu sedam godina, mal. VV predstoji polazak u školu. Utvrđeno je da je mal. VV visokih intelektualnih sposobnosti, naklonjena roditeljima podjednako, ali kasni u prihvatanju socijalnih normi i emotivnom razvitku, nema jasan uvid u odnos majke prema sadašnjem suprugu, a nema ni uvid u mogućnost da sa majkom živi u inostranstvu. Mal. VV je sa tužiljom bila u ... na po nekoliko dana. Na ovom uzrastu, socijalnom i emocionalnom stadijumu razvoja, mal. VV nije pripremljena za preseljenje u drugu državu, na drugačije govorno područje, a nema ni uvid u mogućnost takve promene.

Tužilja živi u ... sa mal. VV, ostvaruje mesečno od svog rada 34.700,00 dinara, njen suprug mesečno zaradi 2.311 evra, od toga on plaća troškove iznajmljenog stana u ... i za četvoro dece iz prethodnog braka plaća izdržavanje 1.200 evra mesečno. Tužilja očekuje da bi u ... mogla da se zaposli uz zaradu od 1.450 evra mesečno, pod uslovom znanja ... jezika u određenom nivou.

Najboljem interesu mal. VV je dužna pažnja posvećena u sporu koji se vodi između njenih roditelja, a nastao je povodom pitanja važnog za nju kao maloletno dete. U situaciji da organi starateljstva u ... i ... nisu usaglasili mišljenja, putem veštačenja su razjašnjene činjenice od uticaja na ocenu o najboljem interesu mal. VV, njenom emocionalnom i socijalnom statusu, stvarnim potrebama, kao i rizicima po njen dalji psihološki razvoj u slučaju realizacije preseljenja u drugu državu. Mal. VV ima izrazito blizak i prisan odnos sa tuženim, s radošću se sa njim viđa, po odgovarajućoj dinamici boravi kod njega, te u tom već ustaljenom režimu zarad njene dobrobiti kao deteta promena nije poželjna, kao ni izlaganje deteta riziku od nastanka osećaja otuđenosti od ličnosti oca za kojeg je sada veoma vezana. VV saznajni uvidi na ovom uzrastu nisu dovoljni da razume prirodu i potrebe odraslih osoba, niti da formira sopstveno mišljenje, kao što ni njeni potencijali na ovom uzrastu nisu dovoljni da se suoči sa izazovima koje nosi preseljenje u inostranstvo, život u drugačijem okruženju i u drugoj porodici. S iznetim u vezi, formirana je ocena o pitanju da li se stekao razlog da se tuženi liši roditeljskog prava u domenu odlučivanja o promeni prebivališta deteta. Prema utvrđenim činjenicama, tuženi savesno vrši roditeljska prava i dužnosti. Njegovo protivljenje preseljenju mal. VV u inostranstvo je opravdano iz ugla najboljeg interesa mal. VV na ovom uzrastu.

Na osnovu utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da nije osnovan tužbeni zahtev upravljen na delimično lišenje roditeljskog prava, lišenje prava tuženog da odlučuje o promeni prebivališta deteta, te zahtev za preuređenje načina održavanja ličnih odnosa između mal. VV i tuženog. Ocenjeno je da tuženi savesno vrši roditeljska prava i dužnosti, da njegovo protivljenje da dete promeni prebivalište i živi u ... nije hir, već je realna, trezvena i emotivna odluka koja je u najboljem interesu deteta. Zaključeno je da interes deteta nije da promeni prebivalište preseljenjem iz Srbije u ... i da nema radnji tuženog koje bi se pravno mogle kvalifikovati nesavesnim vršenjem prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava.

Odlukama nižestepenih sudova pravilno je primenjeno materijalno pravo. Date razloge sa kojih nije usvojen dokazni predlog tužene za određivanje kontrolnog veštačenja putem veštaka kojeg je predložila, po istom stručnom pitanju po kojem su nalaz i mišljenje dali veštaci dr GG i dr DD i po kojem je i Centar za socijalni rad u ... (nadležan po prebivalištu tuženog) bio identičnog mišljenja, Vrhovni kasacioni sud prihvata. Stanovišta je da su sudovi dovoljno raspravili pitanje najboljeg interesa mal. VV i savesnog vršenja roditeljskih dužnosti od strane tuženog. Mal. VV kao dete uzrasta sedam godina živi sa majkom u ..., u zadovoljavajućim uslovima, i redovne odnose održava sa ocem, ovde tuženim, koji savesno i odgovorno vrši svoja roditeljska prava i dužnosti. Visoko vrednovan kvalitet odnosa između deteta i oca, u pitanje nije doveden. Neupitan je i interes deteta za očuvanjem takvog odnosa, putem redovnog održavanja ličnih odnosa na način koji je ustaljen i pogodan za dete njenog uzrasta i kompleksnih razvojnih potreba. Solucija preseljenja u inostranstvo ne odgovara interesu mal. VV na postojećem novou razvoja i potreba koje ona ima. Kao roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo, tuženi dobro prepoznaje detetove potrebe i interes. On postupa u interesu deteta, opravdanim protivljenjem takvoj promeni prebivališta deteta kao što je preseljenje u drugu državu, jer kako je utvrđeno, ono ne bi odgovaralo najboljem interesu mal. deteta. Upravo iz ugla najboljeg interesa mal. deteta na ovom uzrastu, protivljenje tuženog kao roditelja je opravdano. Takvo protivljenje ne predstavljlja nesavesno vršenje roditeljskog prava, a ni drugih pokazatelja nema o nesavesnom vršenju roditeljskog prava od strane tuženog.

Prema članu 6. Porodičnog zakona svako je dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta, a država ima obavezu da preduzme sve potrebne mere za zaštitu deteta, kao i da poštuje, štiti i unapređuje prava deteta. Prema odredbi člana 61. stav 2. Porodičnog zakona, pravo deteta da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi može biti ograničeno samo sudskom odlukom kada je to u najboljem interesu deteta. Prema stavu 3. istog člana sud može doneti odluku o ograničavanju prava deteta da održava lične odnose sa roditeljem sa kojim ne živi ako postoje razlozi da se taj roditelj potpuno ili delimično liši roditeljskog prava. U smislu člana 62. Porodičnog zakona dete ima pravo na obezbeđenje najboljih mogućih životnih i zdravstvenih uslova za svoj pravilan i potpun razvoj. U smislu člana 63. dete ima pravo na obrazovanje u skladu sa svojim sposobnostima, željama i sklonostima. Dete koje je sposobno da formira svoje mišljenje ima pravo slobodnog izražavanja mišljenja, u smislu člana 65. navedenog zakona, a uzrast deteta koji mu omogućava da izrazi svoje mišljenje u svakom sudskom i upravnom postupku je 10 godina. Mišljenje deteta se može konsultovati i kada se dete nalazi na mlađem uzrastu ako je ono sposobno da formira svoje mišljenje. Veštačenjem je ispitano kakvog je saznajnog uvida mal. VV. Iz utvrđenog sledi da mal. VV nije sposobna da formira svoje mišljenje po pitanju u koje jasnog uvida nema, kao što je pitanje preseljenja u inostranstvo, po težnji njene majke, težnji za koju, po nalazu veštaka, mal. VV nema dovoljan uvid da je razume.

Rukovođen najboljim interesom mal. VV, tuženi kao roditelj koji ne vrši roditeljsko pravo i ne živi sa detetom, koristi se pravima koja mu pripadaju u smislu člana 78. stav 3. Porodičnog zakona. Navedeno obuhvata pravo i dužnost da sa detetom održava lični odnos i da o pitanjima koja bitno utiču na život deteta odlučuje zajednički i sporazumno sa roditeljem koji vrši roditeljsko pravo. Pitanjima koja bitno utiču na život deteta, u smislu ovog zakona, smatraju se naročito: obrazovanje deteta, preduzimanje većih medicinskih zahvata nad detetom, promena prebivališta deteta i raspolaganje imovinom deteta velike vrednosti. Roditelj koji nesavesno vrši prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti delimično lišen roditeljskog prava, i to prava na održavanje ličnih odnosa sa detetom i prava da odlučuje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta, kako je propisano članom 82. Porodičnog zakona.

U konkretnom slučaju, spor je nastao o promeni prebivališta deteta, kao pitanju bitnom za život deteta jer se promena prebivališta vezuje za preseljenje u inostranstvo. O tom pitanju tuženi ima pravo da odlučuje zajednički i sporazumno sa tužiljom kao roditeljem koji samostalno vrši roditeljsko pravo. U odsustvu njihovog sporazuma, sud ceni šta predstavlja najbolji interes deteta i rukovodi se najboljim interesom deteta kad odlučuje u sporu za lišenje roditeljskog prava (član 266. stav 1. Porodičnog zakona). Sudska odluka mora biti u skladu sa najvišim ciljem, a to je afirmacija prava mal. deteta i prava nekompromitovanog roditelja za vršenje roditeljskih dužnosti na način koji će odgovarati dobrobiti deteta.

U reviziji se ističe da mal. VV od svoje treće godine živi samo sa tužiljom, da bi preseljenje tužilje u ... bilo od bitnog uticaja na kvalitet života deteta jer ima obezbeđenu radnu vizu i obezbedila bi bolji životni standard za sebe i dete, a istovremeno dete ne bi bilo uskraćeno za održavanje ličnih odnosa sa tuženim jer bi po predloženom modelu čak više vremena provodilo sa ocem, primerice 30 dana za vreme letnjeg raspusta.

Izneto ne predstavlja razlog da se tuženi delimično liši roditeljskog prava u odnosu na mal. VV u čijem najboljem interesu on postupa u vršenju roditeljskih prava i dužnosti i na taj način daje doprinos kvalitetu detetovog života. Egzistencija mal. VV nije ugrožena. Njena oba roditelja su u mogućnosti da od rada obezbeđuju sredstva potrebna za život. U VV je interesu da ostane u postojećem režimu viđanja sa ocem (dva vikenda i dva radna dana nedeljno), bez izlaganja naporima dužih putovanja, imajući pri tom u vidu i njeno pravo kao deteta da otpočne sa redovnim školovanjem, te njen psihosocijalni i emocionalni status, kao i nedovoljno razvijen kapacitet da se suoči sa promenom do koje bi preseljenje neminovno dovelo. Na ovom uzrastu i psihosocijalnom stadijumu razvoja, važno je da mal. VV očuva prisan odnos sa ocem, da redovno sa njim održava lične odnose na način uređen sudskom odlukom, bez većih vremenskih raspona, koji bi neminovni bili u situaciji preseljenja i pohađanja škole u drugoj državi. U interesu mal. VV je da redovno pohađa školu, prilagodi se na režim života sa školskim obavezama, stekne i razvije radne navike, na socijalnom i saznajnom planu razvije svest i predstavu o životu u drugim sredinama i vremenom stekne kapacitet potreban da se bez većih teškoća prilagodi na eventualnu promenu životnih uslova.

Utvrđene činjenice ukazuju da zasad uslova nema da se majci omogući da bez pristanka drugog roditelja menja prebivalište deteta, bez obzira na činjenicu zasnovanog braka sa čovekom koji radi kao vozač u ... i u toj državi ima iznajmljeni stan sa odgovarajućim uslovima za porodično stanovanje. Nad svim drugim interesima, pogodnostima i težnjama, preteže interes mal. deteta. Interesu mal. VV, njeni roditelji su dužni da podrede svoje potrebe, da organizaciju života prilagode tome da se detetove razvojne potrebe u potpunosti zadovolje i prava ostvaruju u punom kapacitetu.

Tuženi nije ispoljio nesavesnost u vršenju prava ili dužnosti iz sadržine roditeljskog prava, te se nije stekao razlog za delimično lišenje roditeljskog prava u smislu člana 82. stav 1. Porodičnog zakona. Iz iznetih razloga, revizija tužilje nije osnovana u pobijanju pravnosnažne presude kojom je odbijen tužbeni zahtev za delimično lišenje tuženog roditeljskog prava.

Revizija nije osnovana ni u pobijanju odluke o troškovima postupka. Postupak je iniciran od strane tužilje, a rezultirao je ocenom da nije osnovan zahtev postavljen prema tuženom. U raspravljanju o tom zahtevu, za tuženog su nastali troškovi. Njegovi troškovi su nastali radi zaštite najboljeg interesa deteta, pa je po principu pravičnosti, inkorporiranom u članu 207. Porodičnog zakona, tužilja dužna da prouzrokovane troškove postupka naknadi tuženom.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci na osnovu člana 414. Zakona o parničnom postupku.

Predsednik veća - sudija

Ljubica Milutinović, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić