U IME NARODA

Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Ljubice Milutinović, predsednika veća, Biljane Dragojević i Jelice Bojanić Kerkez, članova veća, u parnici tužilja AA i BB, obe iz ..., čiji je zajednički punomoćnik advokat Zoran Cvetković iz ..., protiv tuženih VV AD sa sedištem u ..., GG AD sa sedištem u ... čiji je punomoćnik advokat Marija Mužević iz ..., DD sa sedištem u ..., čiji je punomoćnik advokat Gordana Laketić iz ..., ĐĐ DOO sa sedištem u ..., , koju zastupa Živko Đorđević iz ..., EE i ŽŽ, obojice iz ..., čiji je zajednički punomoćnik advokat Gordana Laketić iz ..., radi utvrđenja, ponovo odlučujući o reviziji tužene GG AD izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 4839/15 od 29.10.2015. godine, u sednici održanoj 12.12.2018. godine, doneo je

P R E S U D U

ODBIJA SE kao neosnovana revizija tužene GG AD ... izjavljena protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 4839/15 od 29.10.2015. godine u stavu prvom izreke.

ODBIJA SE zahtev tužilja za naknadu troškova odgovora na reviziju.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Višeg suda u Beogradu P 779/13 od 23.03.2015. godine, u stavu prvom izreke, usvojen je tužbeni zahtev tužilje AA i utvrđeno je da ne proizvodi pravno dejstvo, kao apsolutno ništava, založna izjava tuženog EE iz ..., overena kod Drugog opštinskog suda u Beogradu pod br. ... dana 24.10.2007. godine u korist tužene VV AD iz ..., kao pravnog sledbenika ZZ AD ..., na osnovu ugovora o hipoteci br. ..., zaključenog 19.03.2007. godine između ZZ AD ... kao hipotekarnog poverioca, s jedne strane i DD kao hipotekarnog dužnika, sa druge strane, overenog kod Osnovnog suda u Podgorici 20.03.2007. godine, kojim je konstituisana hipoteka na porodičnoj stambenoj zgradi br. .., u ulici ... u ..., na kat. parceli ... KO ... upisanoj u LN ... KO ..., te upisana u teretni list nepokretnosti, što su tuženi EE i VV AD ... dužni da priznaju i trpe da tužilja AA na osnovu ove presude može da izvrši brisanje hipoteke iz teretnog lista nepokretnosti br. ... KO ... . Stavom drugim izreke, usvojen je tužbeni zahtev tužilje AA i utvrđeno je da ne proizvodi pravno dejstvo, kao apsolutna ništavost, založna izjava tuženog EE iz Beograda, overena kod Drugog opštinskog suda u Beogradu pod brojem ... dana 24.10.2007. godine, na osnovu ugovora o dugoročnom kreditu br. ... od 08.10.2007. godine u korist tužene GG AD ..., zaključenog sa tuženim ĐĐ DOO ..., kojim je konstituisana hipoteka na porodičnoj stambenoj zgradi uknjiženoj na kat. parceli br. ... KO ..., upisanoj u LN ... KO ... i upisana u teretni list nepokretnosti, što su tuženi EE i tužena GG AD dužni da priznaju i trpe da tužilja na osnovu ove presude može da izvrši brisanje hipoteke iz teretnog lista nepokretnosti br. ... KO ... . Stavom trećim izreke, iste prvostepene presude, usvojen je tužbeni zahtev tužilje BB i utvrđeno je da ne proizvodi pravno dejstvo, kao apsolutno ništava, založna izjava tuženog ŽŽ iz ..., overena kod Osnovnog suda u Podgorici pod I Ov ... dana 25.10.2007. godine u korist tuženog GG AD iz ... na osnovu ugovora o dugoročnom kreditu Kr-../.. zaključenog u ... dana 08.10.2007. godine između GG AD ... kao davaoca kredita, s jedne strane, i ĐĐ DOO ..., kao korisnika kredita, s druge strane, kojim je konstituisana hipoteka na kući K br. ..., u ulici ... u ... na kat. parceli ..., upisanoj u ..., kao zk. telo II i III, zgrada u dnu dvorišta koja se sastoji od tri odvojene sobe, kao i stambene zgrade visine P+1+PK, koja se nalazi na istoj kat. parceli i upisana je u teretni list nepokretnosti, što su tuženi ŽŽ i GG AD ... dužni da priznaju i trpe da tužilja BB na osnovu ove presude može da izvrši brisanje hipoteke sa teretnog lista ... KO ... . Stavom četvrtim izreke, obavezana je tužena GG AD iz ... da tužiljama naknade troškova parničnog postupka u iznosu od 905.625,00 dinara.

Presudom Apelacionog suda u Beogradu Gž 4839/15 od 29.10.2015. godine, u stavu prvom izreke, delimično je odbijena kao neosnovana žalba tužene GG AD i potvrđena je prvostepena presuda u stavu drugom, trećem i četvrtom izreke u odnosu na ovu tuženu. Stavom drugim izreke, odbačena je žalba tužene GG AD u delu kojim se pobija stav prvi izreke prvostepene presude kao nedozvoljena.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu, u stavu prvom izreke, blagovremeno je izjavila reviziju tužena GG AD zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Tužilje su podnele odgovor na reviziju.

Vrhovni kasacioni sud je presudom Rev 536/2016 od 14.09.2017. godine, usvojio reviziju tužene GG AD sa sedištem u ..., preinačio presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 4839/15 od 29.10.2015. godine u stavu prvom izreke i Višeg suda u Beogradu P 779/13 od 23.03.2015. godine u stavu drugom, trećem i četvrtom izreke, tako što je:

-odbio kao neosnovan tužbeni zahtev tužilje AA za utvrđenje da ne proizvodi pravno dejstvo kao apsolutno ništava založna izjava tuženog EE iz ..., overena kod Drugog opštinskog suda u Beogradu pod br. ... dana 24.10.2007. godine na osnovu Ugovora o dugoročnom kreditu br. … od 08.10.2007. godine u korist tužene GG AD ..., zaključenog sa tuženim ĐĐ DOO ..., kojim je konstituisana hipoteka na porodičnoj stambenoj zgradi uknjiženoj na kp br.... KO ..., upisanoj u LN br.... KO ... i upisanu u teretni list nepokretnosti, tako što bi EE i tužena GG AD ... bili dužni da priznaju i trpe da tužilja AA na osnovu ove presude izvrši brisanje hipoteke iz teretnog LN br.... KO ...;

-odbio kao neosnovan tužbeni zahtev tužilje BB iz ... za utvrđenje da ne proizvodi pravno dejstvo, kao apsolutno ništava, založna izjava tuženog ŽŽ iz ..., overena kod Osnovnog suda u Podgorici I Ov br. ... dana 25.10.2007. godine u korist tužene GG AD iz ... na osnovu ugovora o dugoročnom kreditu Kv ../.., zaključenog u ... dana 08.10.2007. godine između GG AD ..., kao davaoca kredita sa jedne strane i ĐĐ DOO ... kao korisnika kredita sa druge strane, kojim je konstituisana hipoteka na kući br... u ulici ... u ..., na kat. parceli ..., upisanoj u ..., kao zk. telo II i III zgrada u dnu dvorišta koja se sastoji od tri odvojene sobe, kao i stambene zgrade P+P1+PK, koja se nalazi na kp br...., i upisana u teretni list nepokretnosti, što bi tuženi ŽŽ i GG AD ... bili dužni da priznaju i trpe da tužilja BB na osnovu ove presude može da izvrši brisanje hipoteke sa teretnog lista ... KO ....;

-obavezao tužilju AA i BB, obe iz ..., da na ime troškova parničnog postupka isplate tuženoj GG AD ... iznos od 107.302,00 dinara.

Odlukom Ustavnog suda Už 6193/2018 od 19.07.2018. godine, usvojena je ustavna žalba AA i BB i utvrđeno je da je presudom Vrhovnog kasacionog suda Rev 536/2016 od 14.09.2017. godine podnositeljkama ustavne žalbe povređeno pravo na pravično suđenje zajemčeno odredbom člana 32. stav 1. Ustava Republike Srbije. Istovremeno je poništena označena presuda i određeno je da Vrhovni kasacioni sud ponovo odluči o reviziji tužene izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Beogradu Gž 4839/15 od 29.10.2015. godine.

Vrhovni kasacioni sud je u ponovnom postupku odlučivanja o blagovremenoj i dozvoljenoj reviziji tužene GG AD ... ispitao pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničnom postupku - ZPP („Sl. glasnik RS“, br.72/11, 49/13-US, 74/13- US, 55/14 i 87/18) i ocenio da je revizija neosnovana.

U postupku nema bitne povrede odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju tužilja AA i tuženi EE su avgusta 1996. godine zaključili brak, koji je decembra 2011. godine razveden pravnosnažnom presudom. Tokom trajanja braka, zajedničkim sredstvima stekli su porodičnu stambenu zgradu u ulici ..., u ..., koja je predmet tužbenog zahteva. Na toj nepokretnosti upisan je kao vlasnik tuženi EE, na osnovu zaključenog ugovora o razmeni nepokretnosti od 12.05.2000. godine. Tužilja BB i tuženi ŽŽ zaključili su brak 30.11.1986. godine. Zajedničkim sredstvima stečenim u braku na osnovu ugovora o kupoprodaji nepokretnosti 08.04.2004. godine, kupili su kuću br... u ulici ... u .... Ta nepokretnost takođe je upisana kao svojina tuženog ŽŽ. Obe nepokretnosti bile su predmet založnih izjava koje su potpisali i overili tuženi EE i ŽŽ i na osnovu njih konstituisali hipoteku prvog reda radi obezbeđenja potraživanja u iznosu od 4.500.000 evra u korist tužene GG AD sa sedištem u ..., na osnovu ugovora o dugoročnom kreditu zaključenog između te banke kao davaoca kredita i ĐĐ DOO ... kao korisnika od 08.10.2007. godine. Tuženi EE je založnom izjavom overenom kod Drugog opštinskog suda u Beogradu pod brojem ... od 24.10.2007. godine, dozvolio da se u korist tužene GG AD ... kao poverioca na osnovu navedenog ugovora o dugoročnom kreditu ustanovi hipoteka na porodičnoj stambenoj zgradi u ... u ulici ..., na kat. parceli br.... KO ..., upisanoj u LN br....KO ... . Tuženi ŽŽ je založnom izjavom overenom kod Osnovnog suda u Podgorici pod br.... dana 25.10.2007. godine dozvolio da se izvrši upis založnog prava – hipoteke na njegovoj nepokretnosti, porodičnoj stambenoj zgradi u ulici ... broj .. u ..., upisanoj u ... KO ..., radi obezbeđenja potraživanja poverioca iz istog ugovora o dugoročnom kreditu. Na osnovu navedenih založnih izjava u korist tužene GG AD ... upisano je založno pravo – hipoteka radi obezbeđenja potraživanja u iznosu od 4.500.000 evra. Tužilje nisu dale pismenu izjavu, niti usmenu saglasnost za raspolaganje svojih supružnika tuženih EE i ŽŽ. U postupku pred prvostepenim sudom je iz iskaza tužilja utvrđeno da nisu ni imale saznanje o datim založnim izjavama i opterećenju nepokretnosti.

Polazeći od utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da založne izjave tuženih EE i ŽŽ nisu pravno valjane jer se odnose na nepokretnosti stečene u braku sa tužiljama koje predstavljaju zajedničku imovinu, a tužilje se nisu saglasile pismeno ali ni usmeno, odnosno prećutno, ni naknadno, sa izvršenim raspolaganjima. Primenom materijalnog prava iz odredaba člana 6. stav 2. Zakona o hipoteci, člana 171. stav 1. i čl.174. i čl.176. Porodičnog zakona, kao i člana 103. Zakona o obligacionim odnosima, nižestepeni sudovi su svojim presudama usvojili tužbeni zahtev i utvrdili da su osporene založne izjave ništave i da ne proizvode pravno dejstvo, sa ovlašćenjem tužilja da na osnovu tih presuda izvrše brisanje upisane hipoteke.

Vrhovni kasacioni sud je povodom navoda i razloga revizije tužene banke ocenio da su nižestepeni sudovi na utvrđeno činjenično stanje pravilno primenili materijalno pravo usvajanjem tužbenog zahteva za utvrđenje ništavosti založnih izjava, a za svoju odluku su dali dovoljne i valjane razloge.

Sporno pravno pitanje koje se postavilo u parnici je punovažnost založnih izjava koje su tuženi kao supružnici, odnosno bivši supružnici tužilja dali bez njihove saglasnosti i njima konstituisali hipoteke upisane na nepokretnostima stečenim u toku braka.

Pravo zajedničke svojine stečene u toku trajanja zajednice života u braku potpada pod poseban zakonski režim propisan odredbama Porodičnog zakona („Službeni glasnik RS“, broj 18/05, 72/11-dr zakon i 6/15). Imovina koju su supružnici stekli radom u toku trajanja zajednice života u braku predstavlja njihovu zajedničku imovinu (član 171. stav 1). Zajedničkom imovinom supružnici upravljaju i raspolažu zajednički i sporazumno, s tim što se u pogledu poslova redovnog upravljanja smatra da ih supružnik uvek preduzima uz saglasnost drugog supružnika (član 174. st.1. i 2). Suprotno, odredbom člana 174. stav 3. Porodičnog zakona je izričito propisano da supružnik ne može raspolagati svojim udelom u zajedničkoj imovini niti ga može opteretiti pravnim poslom među živima. Posledica ovakvog zakonskog režima zajedničke svojine, kada je u pitanju nepokretna imovina, je pretpostavka da se smatra da su supružnici izvršili deobu zajedničke imovine ako su u javni registar prava na nepokretnostima upisana oba supružnika kao suvlasnici na opredeljenim udelima (član 176. stav 1). Takođe, važi i zakonska pretpostavka da je upis izvršen na ime oba supružnika kada je izvršen na ime samo jednog od njih, osim ako nakon upisa nije zaključen pismeni sporazum supružnika o deobi zajedničke imovine, odnosno bračni ugovor, ili je o pravima supružnika na nepokretnosti odlučivao sud (član 176. stav 2).

Zasnivanje hipoteke kao založnog prava na nepokretnosti predstavlja akt i pravni posao raspolaganja regulisan odredbama posebnog Zakona o hipoteci („Službeni glasnik RS“, br.115/05, 60/15, 63/15-US, 83/15). Prema odredbi člana 2. ovog zakona, hipoteka je založno pravo na nepokretnosti, koja ovlašćuje poverioca da, ako dužnik ne isplati dug o dospelosti, zahteva naplatu potraživanja obezbeđenog hipotekom iz vrednosti nepokretnosti, pre običnih poverilaca i pre docnijih hipotekarnih poverilaca, bez obzira u čijoj svojini se nepokretnost nalazi. Imperativnom odredbom člana 6. stav 2. istog zakona, izričito je propisano da se hipoteka na nepokretnoj stvari u zajedničkoj svojini zasniva samo na celoj nepokretnoj stvari i uz saglasnost svih zajedničara. Hipoteka se zasniva ugovorom između vlasnika ili drugog lica koje ima pravo raspolaganja u smislu ovog zakona i poverioca, u čiju korist se ustanovljava radi namirenja obezbeđenog potraživanja, koji se zaključuje u pismenoj formi i sa potpisima ugovorača overenim u sudu ili kod drugog zakonom ovlašćenog organa za overu potpisa na aktima o prometu nepokretnosti (čl.9. i 10. Zakona). Hipoteka može da nastane i kao jednostrana, na osnovu založne izjave vlasnika kojom on ovlašćuje poverioca da svoje nenamireno dospelo potraživanje naplati iz vrednosti hipotekovane nepokretnosti, na način propisan zakonom, i koja po svojoj formi i sadržini odgovara ugovoru o hipoteci (član 14. Zakona).

U konkretnom slučaju je osporenim založnim izjavama tuženih supružnika, odnosno bivših supružnika tužilja ustanovljena stvarna zaloga na nepokretnostima koje, saglasno odredbi člana 171. stav 1. Porodičnog zakona, predstavljaju zajedničku imovinu supružnika, protivno zabrani samostalnog raspolaganja izrečenoj odredbom člana 174. stav 3. istog zakona. Zasnivanje hipoteke na predmetu zajedničke bračne imovine od strane jednog supružnika zajedničara, upisanog kao jedinog vlasnika u javnim knjigama, bez pismenog sporazuma o deobi odnosno bez pismene i overene izjave o saglasnosti za takvo raspolaganje od strane drugog supružnika zajedničara, predstavlja ništav pravni posao, protivan prinudnim propisima člana 174. stav 3. Porodičnog zakona i člana 6. stav 2. u vezi čl.9. i 10. Zakona o hipoteci.

Nedostatak overene pismene izjave tužilja kao nosilaca prava nepodeljene zajedničke svojine hipotekovane nepokretnosti, date jasno i izričito pred ovlašćenim organom na način propisan zakonom (u smislu člana 9, 10. i 14. Zakona o hipoteci u vezi člana 174. stav 1. Porodičnog zakona) ne može se nadomestiti pretpostavkom o prećutnom saglašavanju ili naknadnom odobravanju.

U situaciji kada između supružnika nije zaključen bračni ugovor a ni pismeni sporazum o deobi zajedničke tekovine, niti je o pravima supružnika na nepokretnostima odlučeno sudskom deobom, apsolutno su ništave, u smislu člana 103. Zakona o obligacionim odnosima, založne izjave tuženih supružnika o samostalnom raspolaganju zasnivanjem hipoteke u korist njihovog poverioca na nepokretnostima koje su u zajedničkoj nepodeljenoj imovini supružnika.

Upisom jednog supružnika kao vlasnika nepokretnosti ne čini ga isključivim nosiocem prava svojine na celoj nepokretnosti, ni u nedostatku zabeležbe o postojanju zajedničke bračne svojine. I u tom slučaju važi zakonska pretpostavka o postojanju upisa prava svojine na oba supružnika u skladu sa izričitom odredbom člana 176. stav 2. Porodičnog zakona, koja u spornom pravnom odnosu nije oborena validnim dokazima. Zato, oboriva pretpostavka o tačnosti podataka o nepokretnostima i pravima na njima upisanim u katastar nepokretnosti, u smislu člana 6. Zakona o državnom premeru i katastru i upisima prava na nepokretnostima („Službeni glasnik RS“, br.83/92...101/2005), važećeg u vreme zasnivanja i upisa osporene hipoteke, odnosno člana 63. sada važećeg Zakona o državnom premeru i katastru („Službeni glasnik RS“, br.72/2009, sa izmenama i dopunama), ne može da isključi primenu navedenih prinudnih normi materijalnog prava o posebnom režimu zajedničke svojine stečene u braku i načinu zakonitog raspolaganja tom imovinom.

U kontekstu svih prinudnih normi na koje je ukazano, zaštita od štetnih posledica netačnog upisa prava na nepokretnostima, u smislu člana 6. navedenog ranijeg zakona i člana 63. sada važećeg Zakona o državnom premeru i katastru, važi samo u odnosu na savesnog sticaoca hipoteke, a ta zakonska pretpostavka o njegovoj savesnosti je u konkretnom slučaju oborena. Iz tih razloga, nisu osnovani navodi revizije tužene banke o prevalentnom značaju tih odredaba u tumačenju i primeni odgovarajućih normi materijalnog prava u osporavanju postavljenog tužbenog zahteva i pobijanju donetih odluka nižestepenih sudova. Ovakvo pravno stanovište izraženo je i u odluci Ustavnog suda Už 6193/2018 od 19.07.2018. godine.

Kako ne postoje razlozi zbog kojih je revizija izjavljena, niti razlozi na koje revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, Vrhovni kasacioni sud je na osnovu člana 414. ZPP, odlučio kao u izreci presude u stavu prvom.

Tužiljama nije priznata, ni dosuđena naknada traženih troškova odgovora na reviziju, koji nisu bili nužni u ovom revizijskom postupku. Zbog toga je na osnovu člana 165. stav 1. u vezi člana 154. ZPP, odlučeno kao u izreci presude u stavu drugom.

Predsednik veća - sudija

Ljubica Milutinović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić